DUNE: ÇÖL GEZEGENİ
Bu haftaki konumuz sinemalarda gösterimde olan Frank Herbert’in epik destani Dune: Çöl Gezegeni kitabı olacak, aslında filmden ziyade kitap ekseninde bir inceleme yapacağız.
Modern bilim kurgunun kilometre taşlarından sayılan bu roman kudretli anlatım biçimiyle dikkat çekiyor. İnsan doğası ve uyum sağlama becerisi, sosyal bölünmüşlükler, üstün insan yaratma çabası, üretim ilişkileri, ekonomi-politik, feodalite, küresel sistem, semavi inançlar, beklenen mehdi, psişik güçler ve daha nice konuya değinen derinliğiyle insanı sarsan bir başyapıt.
Çöl Gezegeni, insanların yıldızlara hükmettiği binlerce yıl sonraki uzak bir gelecekte geçen ve bütün evren hâkimiyetini konu alan bir kurguya sahip.
Frank Herbert’in kurgusal dünyasında, evreni yöneten sistemin başında İmparator IV.Şaddam var, ancak kudretli IV.Şaddam bile gücünü paylaşmak zorunda. Üçlü konvansiyon’un diğer tarafında Uzay Loncası var. Uzay yolculuğu ve taşımacılığı ile uluslararası bankacılık üzerindeki tekeline sahip karanlık bir yapı. Üçlü konvansiyon’un son ayağı ise Major Evler. Gezegenler arası büyük girişimciler, soyluluk ünvanı kullanan bir tür feodal yapıyı temsil ediyorlar. Aynı zamanda birbirlerine rakip, soylu ve girişimci bu aileler, galaksinin farklı noktalarındaki gezegenleri imparatorluk adına yönetiyorlar. Bu aileler ekonomik düzende çok önemli bir yere sahip ve gezegenler arası ticari tekeli ellerinde tutuyorlar. Choam denilen kuruluş ise İmparator, Büyük Evler, Lonca tarafından yönetilen evrensel bir gelişim şirketidir.
Bu sistemde katı bir hiyerarşi ve sosyal tabakalar mevcut. Faufreluches denilen kurala göre; "Her insana bir yer ve her insan kendi yerinde" sözüyle özetlenen ve imparatorluk tarafından uygulanan katı bir sınıf ayırımı mevcut.
Kitapta Bene Gesserit adında mistik konuları öğreten esas olarak kadın öğrenciler için kurulmuş, zihinsel ve fiziksel eğitim veren antik okul var. Paul’un annesi Leydi Jessica bu okulda yıllarca eğitim almış bir kadın.
Bene Gesserit rahibelerinin en büyük amacı; genetik biliminden faydalanarak, Kuisatz Haderah adını verdikleri organik zihinsel güçleri ile zaman ile mekân arasında köprü kuracak erkek bir Bene Gesserit yaratmak.
Çöl gezegeni Arrakis
Çöl gezegeni Arrakis, Harkonnen ailesi tarafından yönetiliyor. Arrakis’in yerli halkı “Fremenler”yaklaşık 80 yıldır Harkonnen ailesinin ağır baskısı altında. Bu gezegende çok değerli bir kaynak var; baharat ya da melanj. Ömrü uzatıcı bir besin olmanın yanı sıra yıldızlar arası seyahati sağlayan tek yakıt kaynağı. Evrende tek üretildiği yer ise Arrakis gezegeni. İmparator IV.Şaddam bu gezegenin yönetimini kahramanımız Paul’un babası Dük Leto Atreides’e verir. Aslında bu bir tuzaktır bizzat İmparator, Harkonnenler ve Uzay Loncası bu meşum planın bir parçasıdır.
İmparator IV. Şaddam yeni feodal düzende yozlaşmış ve borç içinde yüzen Amerika gibi, Uzay Lonca’sı ise günümüzde kapitalizmi temsil eden sistemin ta kendisi. Büyük Evler ise günümüzün çok uluslu küresel şirketlerine benziyor. Choam şirketi ise bir çeşit Birleşmiş Milletler. Arrakis’in bir çöl gezegeni olması burayı Ortadoğu’ya, baharat denilen ürün de petrol’ü aklımıza getiriyor. Bu gezegenin çöl koşullarına uyum sağlamış yerli halkı Fremenler’i ise Bedeviler’e benzetebiliriz.
Onurlarına düşkün, göreli ilkelliğin içinde saygı duyulması gereken Fremenler aslında şehirleşen/yozlaşan medeni insana karşı bir çeşit öteki. Kadim çağların onurlu ve dürüst insanları gibi.
Kitabın ilgi çekici fantastik canavarları da var
Çölde baharatın üretilmesini sağlayan uzunluğu 400 metreye kadar ulaşan Şeyh Hulud denilen dev kum solucanları mevcut.
Çöl Gezegeni kitabı galaksiler arası yolculukları konu alsa da arka planda bireyin kendini tanıma yolculuğunu anlatıyor. Farabi’nin “Âlem büyük insandır, insan küçük âlemdir.” sözünü hatırlatıyor. Asıl Evren’in insanın iç dünyası olduğunu kahramanımız Paul Atreides’in bir dük veliahtlığından, zavallı bir kaçağa, oradan bir isyancı liderine ve nihayetinde çöl halkının kutsal kahramanına dönüşürken yaşadıkları bu gerçeği çok daha iyi anlamamızı sağlıyor.
Frank Herbert’in kitapta Musevilik, Hristiyanlık, İslam ve Budizm temalarını kullandığı açıkça görülüyor. Özellikle İslam’ın Sufi mistik unsurları bol miktarda yer almakta, yazarın semavi dinler konusundaki bilgisi hayranlık uyandırıyor.
Son cümlemiz film hakkında olsun. Dune: Çöl Gezegeni filminin yönetmeni Denis Villeneuve, filmin üç bölüm olması planlanmış, dünya çapında ciddi bir gişe başarısı yakaladı. Şimdiden keyifli okumalar- iyi seyirler.
