Özgüven! Peki, nedir bu çok önemli özgüven? Sıklıkla duyduğumuz özgüven, kişinin kendi değeri, yetenekleri, becerisi, gücü hakkında olumlu ve gerçekçi bir anlayışa sahip olması, kendi özelliklerinin ne ölçüde olumlu ya da olumsuz olduğu hakkındaki yorumudur. Özgüven kalıtsal bir özellik değildir. Çocukluk çağında, hatta doğumdan itibaren yaşadıklarımızla, maruz kaldıklarımızla, aile, okul ve çevre gibi faktörlerin etkisi ile yani birey yaşadıkça şekillenmektedir. Özgüvenin oluşumunda ve gelişiminde anne-baba tutumları, akademik başarı, kendini değerlendirme, zeka, fiziki görünüm, cinsiyet ve çevre önemli belirleyiciler arasındadır. Özgüven, iç ve dış özgüven olarak ikiye ayrılmaktadır. İç özgüven; kendini sevme, kendini tanıma, kendine hedefler belirleme ve geleceğe dair olumlu düşünceyi içeren, bireyin kendisinden hoşnut ve kendisiyle barışık olduğuna dair duygu ve düşünceleridir. Dış özgüven ise çevreyle olan iletişim, kendini iyi ifade edebilme, diksiyonuna ve beden diline dikkat etme, duygularını kontrol altında tutabilmeyle ilgilidir ve dışarıya karşı bireyin kendisinden hoşnut ve emin olduğu şeklinde gösterdiği tavır ve davranışlardır. Farkında olmadan kullandığımız iç ve dış özgüvenin iyi dengelenmesi gerekmektedir. Özgüven, “benlik”, “ideal benlik” ve “özsaygı” kavramlarıyla ilgilidir. “Benlik”, kişinin “ben neyim?” sorusuna verdiği yanıt; “İdeal benlik”, olmak istediğim “ben”; “Özsaygı” ise kişinin ne olduğu ve ne olmak istediği arasında bulunan farkla ilgili duygulardır. Bizim mevcut halimizle, olmak istediğimiz kişilik arasındaki fark azsa ya da hiç yoksa özgüvenimiz yüksek, aradaki fark fazlaysa özgüvenimiz düşük olur. Eğer olmak istediğiniz yerde, pozisyonda, psikolojide değilseniz kaç yaşında olursanız olun özgüven eksikliği yaşarsınız. Özgüven, yüksek-düşük özgüven şeklinde olumlu veya olumsuz olabilir. Yüksek veya düşük özgüvenli olmak bireyin hayatını olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Kendilerine güvenli, iyimser, mücadeleci, yeni ve farklı fikirlere ve deneyimlere açık, başarma güdüsü yüksek, araştırmacı, sorumluluk sahibi, kişiler arası ilişkilerde başarılı, atılgan, uyum gücü yüksek, kendini her haliyle kabul edebilme, başkalarının kendisini değerli hissettirmesine ihtiyaç duymama gibi özelliklere sahip kişiler yüksek özgüvenli bireylerdir. Bunun yanı sıra kendini önemsiz, işlevsiz, başarısız ve değersiz görme, fiziksel görünüşünü beğenmeme, karar alma ve problem çözme becerisinde yetersizlik, hayır diyememe, aşırı rekabetçi olma eğilimi, çabuk etkilenme, çok çabuk umutsuzluğa kapılma, kendine ve başkalarına karşı güvensizlik, başkalarına bağımlı bir yaşantı sergileme, aşağılık duygusu, yerli yersiz suçlama eğilimi, aşırı eleştirel yaklaşım, başkalarına zarar verme isteği ve kıskançlık gibi özellikler de düşük özgüvenli bireylerin özellikleri arasındadır. Özgüven, kişiye gerçekçi ve yapıcı bir psikoloji kazandırmalıdır. Kişiyi hayalci, gerçek dışı ve savunmacı bir tutuma itiyorsa bu özgüven değildir. Özgüven yüksekliği hiçbir zaman başkalarını küçük görme, her durumda ön planda olma, meydan okuma şeklinde olmamalıdır. Yüksek özgüven sıklıkla kişilerin sahip olmayı istedikleri bir şeydir ancak aşırı özgüven de bir sorunun göstergesi olabilir. Bazen özgüveni düşük kişiler özgüvenimi geliştireyim derken bunu çok da gerçekçi olmayan bir biçimde yaparak özgüvenlerini geliştirmek yerine şişirebiliyorlar. Özgüven fazlalığı da kişilik gelişimi açısından doğru değildir. Bu durumdaki kişi kendisine ait olmayan davranışlara girişir, kendisini farklı ve olduğundan daha üstün bir kişiymiş gibi göstermeye çalışır. Olaylara ve insanlara objektif davranamazlar, kural tanımazlar, fikir paylaşımı yapmazlar, kimseye danışmaz ve tek başına karar verirler. Aslında bu aşırı özgüvenli olma durumu bir özgüvensizliğin işaretidir. Özgüven eksikliğine yol açan etkenlerin en başında kesinlikle ailenin yanlış tutumu gelir. Bu tutumlar, çocuğa, her koşulda sevileceği ve değerli olduğu duygusunun yeterince vermemek, yeteneklerini yeterince desteklememek, sorumluluk vermemek, başarı hazzını yaşayacağı ortamları sağlamamak, gerçekleştirilebilir hedefler sunmamak, sadece başarıya odaklı sevgi göstermek, ceza odaklı davranış eğilimleri, yeterince özgür bırakmamak, evde çocuğa ait kişisel bir ortam oluşturmamak şeklinde sıralanabilir. Özgüven sorunu çoğunlukla çocukluk döneminizden kalma bir sorundur ancak bazen, çocukluğunuzda özgüveninizi kaybetmeye yönelik herhangi bir olay yaşamasanız dahi yetişkinlik döneminde yaşadığınız ilişkiler ya da başınıza gelen bazı olaylar özgüveninizi kaybetmenize neden olabilir. Sonraki yıllarda da, okul hayatında, arkadaş ilişkilerinde, beden algısıyla ilgili veya iş hayatında yaşanan küçük gibi görünen ancak duygusal olarak ağır travmalara sebep olan etkenler kişinin özgüven sorunu yaşamasına neden olur. Özgüven, kişinin yaşamın her alanında mutlu ve başarılı olmasını sağlar. Size güç vererek yaşamdan kopmanızı, sorunlardan kaçmanızı engeller ve daha fazla çaba göstermeye yönlendirir. Yaşamda sağlam bir duruş kazanarak zorluklarla baş etmenizi sağlar. Özgüven duygusu doğuştan kazanılan bir şey değil, özgüven öğrenilir! Peki, özgüven kazanmanın yolları nelerdir? Hayatta her zaman her şey istediğimiz gibi olmayabilir. İnişler ve çıkışlar yaşayabiliriz. Özgüven eksikliği yaşayan kişiler, inişler karşısında kendilerini sürekli olarak suçlama eğilimindedirler. Kötü giden her şeyin sorumlusu siz olamazsınız. Bir olumsuzluk yaşadığınızda sorumluluğu üzerinize almadan önce “Benim bu durumda rolüm ne?” diye düşünün. • Başardığımızda kendimizi mutlu hissederiz ancak özgüveni düşük kişiler, başardıklarıyla mutlu olmayı başaramazlar! Hayatta başardığınız şeylerin listesini yaparak olumlu yanlarınızı belirleyin. • Bir şeyleri ancak sorumluluk alarak değiştirebilirsiniz. Kurban rolünün konforuna sığınmayın. Kendinizi zorlamadan gelişmek mümkün değildir. Hep aynı kişilere ve aynı ortamlarda sunduğunuz beceriler aynı kalır, gelişemez. Sizi zorlayan durumları bir fırsat olarak görün. Daha zorlu şartlarda performans sergileyebildiğinizi görmek özgüveninizi doğal olarak arttıracaktır. • Yaptığınız her işte tecrübenizin fazla olmasını beklemeyin. Tekrar tekrar aynı beceri üzerinde çalıştıkça özgüveniniz artacaktır. Becerilerinizi pratiğe dökün. • Özgüven eksikliği ile mücadele ederken yapılan en büyük hata her konuda iyi olma çabasıdır. Yaptığınız her işte başarıya ulaşmak mümkün değildir. Mükemmel olma isteğinizden, kendinizi eleştirmekten, şikâyetçi olmaktan vazgeçin. Burada önemli olan şey kendinizi yıpratmadan “Bir sonrakinde neleri farklı yapabilirim?” sorusuna odaklanmaktır. Herkesin iyi olduğu bir alan mutlaka vardır. • Başarılı olduğunuz durumlarda bunun şanstan ziyade kendi başarınız olduğunu fark edin ve kendinizle gurur duyun. Hata yaptığınızda da kendinize anlayışla yaklaşın.Herkes gibi sizin de başarısızlık hakkınız bulunmaktadır. • Olumsuz iç konuşmalarınızı olumlu düşüncelerle değiştirin. Örneğin; kafanızda kurduğunuz "Yeterince iyi değilim" gibi olumsuz bir cümlenin yerine "Oldukça iyiyim" cümlesini yerleştirin. Olumsuz konuşmadan ne kadar vazgeçerseniz, kendinizi her ortamda o oranda gösterme şansı elde edersiniz. Kendinize karşı sert kişisel yargılamalardan kaçının. Sevdiklerinize gösterdiğiniz anlayışı, saygıyı ve merhameti kendinize de gösterin. En değerli hazinenin kendinize duyduğunuz saygı olduğunu unutmayın! • İnsanların söylediklerini "tastamam" yerine getirmek zorunda değilsiniz. Hayat sizin ve hayatınıza istediğiniz gibi yön vermek için de zamanınız var. Hiçbir şey için aceleci davranmayın. • Kendi fikirlerimizden çok sıklıkla çevremizdeki insanların ne diyeceğini düşünürüz. Başkalarının fikrini almak güzeldir ama kendi içgüdülerinize güvenin ve başkalarının fikirlerine başvurma konusunda fazla bağımlı olmayın. • Herkes, kişiler hakkında istediğini düşünebilir fakat bu objektif bir gerçeği değiştiremez. Örneğin; geçmiş çağlarda insanlar, Güneş'in tanrı olduğunu düşünüyorlardı ancak zamanla Güneş'in bir yıldız olduğu bulundu ve bu durum Güneş'in kendisini etkilemedi. İnsan ilişkilerindeki algılar da böyle işler, siz güneş kadar güçlü ve bağımsız olursanız, bu ışığı çevrenize saçabilirseniz kimsenin ne söylediği ve düşündüğü sizi etkilemeyecektir. • İyi düşünce, beraberinde iyi şeyleri getirir. Başaracağınıza inanarak bir şeye başlıyorsanız, onun üzerinde daha fazla çaba göstereceğiniz için başarılı olma şansınız daha yüksektir. İnsan hayatta her zaman sürprizlerle karşılaşabilir. Önemli olan şunu aklınıza getirmenizdir: "Bu tür durumlar her zaman başıma gelebilir. Daha önce de pek çok sorunu halletmiştim. Bunu da halledebilirim." • Her zaman kaldırabileceğiniz yükten bir fazlasını kaldırmaya çalışın. Kaldıramayacağınız yükün altına girmeyin. Kendinizi olduğunuz gibi kabul edin. Gerçekçi hedefler belirleyin, küçük adımlarla ilerlemeyi küçümsemeyin. • Bazen sorun sizin yeterliliğinizden ziyade karşı tarafta olabilir. En zeki, başarılı ve rekabetçi insanlar dahi beklentileri karşılayamayabilir. Bazen de ağzınızla kuş tutsanız da insanlara yaranamazsınız. Sorunun kaynağı siz olmadığınız durumlarda kendinize olan güveninizin etkilenmesi mantıksızdır. Elinizden geleni yapın gerisi hakkında da takıntı yapmayın. • Duygularla düşünceleri birbirinden ayırt edin. Kötü hissettiğinizde kötü biri, yetersiz hissettiğinizde yetersiz olmadığınızı bilin. • Hayatta ilerleme iki adım ileri, bir adım geridir. Geri gittiğiniz zamanlar kendinizi bırakmayın ve ileri gidişlere hazırlanın. • İnsanlarla iletişim kurmaya önem verin. Hangi yaşta olursanız olun etkili iletişim ile özgüven geliştirilebilir. • Kendi kişiliğinize uygun olmayan şeyler konusunda “hayır” deme başarısını gösterin. • Sevdiğiniz, ilgi duyduğunuz hobiler edinin, aktivitelere katılın. Kendinizle mutlu olun. • Bir hata yaptığınızda kendinizle dalga geçin. Bu şekilde hem karşı tarafa fırsat vermemiş hem de özgüven sarsılması yaşamamış olursunuz. Özgüven eksikliğini gidermenin en etkili yolu psikolojik destek ve psikoterapidir. Psikoterapi desteği ile özgüvensizliğe sebep olan geçmişte yaşanan travmalar ve yaşam olayları işlemlenir, danışanın benlik saygısı arttırılarak, doğuştan gelen kendini gerçekleştirme potansiyelinin farkına varmasına yardımcı olunarak, kişinin yaşadığı olaylara ve ilişkilere gerçekçi bir bakış açısıyla bakması sağlanır. Özgüven eksikliğini çözmekte bununla yaşamayı kabullenmekte sizin elinizde…