Yaz Geldi, Eşek Arılarıyla Yaşamak da Gündemde
Kuzey yarımkürede yaz, deniz, güneş ve… eşek arıları demek. Pek çoğumuz, bu canlıları sadece huzurumuzu bozan saldırgan böcekler olarak tanırız. Ancak gezegenimiz kitlesel bir biyolojik çeşitlilik kaybı ile karşı karşıyayken, eşek arıları dâhil tüm canlılarla birlikte yaşamanın yollarını bulmamız gerekiyor.
Eşek arıları, sadece potansiyel bir tehdit değil, aynı zamanda doğada önemli tozlayıcılar ve zararlı böceklerin avcılarıdır. Onları tanımak, bir pikniği daha az stresli hâle getirebilir.
Pikniğinizde Karşınıza Çıkanlar: Sarıca Arılar ve Alman Eşek Arıları
Piknik sofranıza ani bir baskın yapanlar genellikle sarıca arı (Vespula vulgaris) veya Alman eşek arısı (Vespula germanica) türleridir. Birdenbire belirirler ama aslında oldukça iyi koku ve görüş sistemleriyle sizi önceden çoktan tespit etmişlerdir.
1. Sakin Kalın: Sizi Yırtıcı Sanmasın
Arıların çoğu dişidir ve sofranıza gelenler de işçi arılardır. Nefesinizden çıkan karbondioksit, onları tehlike sinyali gibi algılamalarına neden olabilir. Ağzınızı kapalı tutmak ve panik yapmamak bu yüzden önemli. El kol hareketleri, bağırma gibi davranışlar, sizi bir porsuk gibi yırtıcı sanmasına neden olabilir – ki bu durumda sokma refleksi devreye girer.
2. Ne Yediğine Dikkat Edin: İpucu Verir
Arının sofranızdan ne aldığına dikkat edin. Jambon mu koparıyor? Reçele mi kondu? Şekerli içeceğinizden mi içiyor? Gözlemleriniz, ona ne sunmanız gerektiğine dair size fikir verir. Bu arada merak etmeyin, o kadar meşguldür ki sizi fark etmez bile.
3. Ona Pay Bırakın: “Arı Sunusu” Yöntemi
Arı görevini tamamladığında bir parça yiyecek alıp hızlıca uzaklaşır. Bu zigzaglı uçuş, bölgeyi haritalandırma davranışıdır. Geri dönecektir. Onu oyalamak istiyorsanız, tabağınızdan aldığı şeyin aynısını bir kenara koyun – bu, "arı sunusu" olarak bilinir.
Bu yöntemi kullanarak onu sizden uzak bir noktaya yönlendirebilirsiniz. Arılar zayıf “çağırıcılar”dır; yani tek bir arı, kolonisindeki diğer arılara haber vermez. Dolayısıyla sofranıza bir arı geldiyse, sürü gelmeyecek demektir.
Bal Arılarından Farklı: Arılar Neden “Kıskanç” Davranmaz?
Bal arıları, çiçek tarlaları gibi bol kaynakları bulduklarında koloniye haber verirler (örneğin, meşhur waggle dance ile). Ancak eşek arıları, daha geçici ve dağınık kaynaklar bulduğundan bu tür “kolektif iş” davranışı geliştirmemiştir. Yani bir jambon dilimi ya da reçel kavanozu diğerlerini çekmeyecektir.
Yine de birkaç arı daha gelirse şaşırmayın. Arılar, başka arıların bir yerde toplanmış olduğunu görürse, merak edip kontrol eder. Ama arı sayısı çok fazlaysa bu da onları caydırabilir.
Mevsime Göre Besin Tercihi Değişir: İlkbaharda Protein, Sonbaharda Şeker
Eşek arıları yaz sonunda şekerli gıdalara adeta saldırır. Peki neden yaz başında jambona, yaz sonunda reçele yönelirler?
Bunun cevabı, koloni içindeki biyolojik iş bölümüne dayanıyor. İlkbahar ve yaz başında, kolonide binlerce etçil larva bulunur. İşçi arılar, bu larvaları beslemek için proteine (örneğin jambon, tavuk, böcekler) ihtiyaç duyar.
Ancak yetişkin arılar kendi başlarına bu proteini sindiremez. İnce “arı beli” yapıları sayesinde sadece sıvı besinlerle beslenebilirler. Bu yüzden larvalar, aldıkları protein karşılığında onlara besleyici bir şekerli sıvı salgılar. Arıların “garsonluk yaparken aç kalması” mecazı tam da burada geçerli olur.
Koloni Yaşlanırken: Şeker Krizi Başlar
Yaz sonuna gelindiğinde larvalar pupa evresine geçer, yani artık beslenmeye ihtiyaç duymazlar. Bu durumda işçi arılar, onları besleyerek aldıkları şekerli ödülleri de kaybeder. Yani artık çiçek nektarı ya da reçel sizin masanızdaki limonata gibi şeker kaynaklarına yönelirler.
Yani sofranıza gelen arının reçel peşinde olduğunu görüyorsanız, o koloni ölmek üzere olan bir yaz kolonisi olabilir.
Her Yıl Aynı Değil: Hamdan Jame Geçiş Değişken
Arıların protein veya şeker tercihleri yalnızca mevsime değil, hava durumuna, av bulma imkânlarına ve koloni yoğunluğuna da bağlıdır. Bu yıl ham tercih edilen dönem ile geçen yılki dönem farklı olabilir.
Bu yüzden bilim insanları, bu değişimi daha iyi anlayabilmek için sizden veri istiyor.
Bilime Katkı Sunun: Arınız Ne Yemeyi Tercih Etti?
Eğer siz de bir piknikte arı gözlemlediyseniz ve neyi tercih ettiğini not aldıysanız, şu soruya cevap vererek bilimsel veriye katkı sunabilirsiniz:
-
Arınız protein mi (örneğin tavuk, sosis, et), şeker mi (örneğin reçel, kek, kola) yoksa ikisini birden mi tercih etti?
Bu bilgileri paylaşarak, arı davranışlarını daha iyi anlamamıza yardımcı olabilirsiniz. Belki de bu sayede gelecekte arı saldırısı endişesi olmadan piknik yapabileceğiz.
Sonuç: Bilim ve Piknik El Ele Gider
Eşek arılarını tanımak, onlarla çatışmadan yaşamak için atılacak ilk adımdır. Onlar da doğanın ayrılmaz bir parçası; tıpkı çiçekler, kuşlar ve kelebekler gibi. Korkularımızı bilgiyle dönüştürdüğümüzde, hem soframız hem de gezegenimiz biraz daha huzurlu olabilir.
Yazan: Prof. Seirian Sumner (Davranışsal Ekoloji Profesörü, UCL)
Türkçeleştirme ve yeniden yapı: ChatGPT
Kaynak:
Sumner, S. (2025). What to do when wasps crash your picnic – a scientist’s guide to dining safely with these insects. University College London.