“Kadın çalışanların kanuni hakları” başlıklı bir önceki paylaşım ile birlikte konu bütünlüğünün sağlanacağını düşünüyorum.
Yine yönetmelikler “Norveç”, gerçekler ise “Türkiye” diyeceğiniz bir yazı olacak kısacası…
Ancak her şeye rağmen;
Haklarımızı iyi bilmek,
Ve,
Hakkımız olanı talep etmedikçe alamayacağımızı unutmamak gerekiyor!!!
Öncelikle Analık İzni veya Ücretsiz İzin ile İlgili Tanımlar...
Analık izni: Kadın işçinin doğum nedeniyle çalıştırılmadığı süre için verilen izni ifade eder.
Ücretsiz İzin: İşveren ile işçinin karşılıklı anlaşarak bir süreliğini iş sözleşmesini askıya almalarıdır. Ücretsiz izin esasen iş akdinin askıya alınması olarak da tanımlanabilir. Ancak iş akdi feshedilmez, çalışanın iş ile ilişiği kesilmez. Bu süreçte işverenin ücret ödeme yükümlülüğü, çalışanın ise iş görme yükümlülüğü bulunmamaktadır.
Kısmi süreli çalışma: İşçinin, işyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yaptığı çalışmayı ifade eder.
Analık İzni Hakkı
Tekil gebeliklerde doğum öncesi 8 hafta, doğum sonrası 8 hafta olmak üzere toplamda 16 hafta süreyle kadın işçinin çalıştırılmaması esastır.
Ancak çoğul gebelik söz konusu ise,
Doğum öncesi için ilave 2 hafta eklenir ve “10 + 8 = 18 haftalık” analık izni hakkedilir.
Eğer kadın işçi talep ederse,
Doktor raporuna istinaden doğumdan önceki 3 haftaya kadar işyerinde çalışabilir.
Bu esnada beklenenden daha erken doğum olması halinde doğumdan önce kullanamadığı süreler, doğum sonrası sürelere ekleme yapılır.
Doğumun beklenen tarihten sonra gerçekleşmesi halinde,
Fazladan geçen süreler doğum sonrası analık izni süresinden düşülmeyecektir.
Çok tatsız ama,
Doğumda veya doğum sonrası annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır.
Analık izninde belirtilen süreler, işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse doktor raporuna istinaden artırılabilir.
Evlat Edinen Çalışanların Analık İzni
Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine,
Veya,
Evlat edinen işçiye,
Çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren 8 hafta analık izni kullandırılır.
Ücretsiz İzin Hakkı
Analık izninin bitiminde çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi,
Ve/veya,
Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilerden birisine istekleri halinde:
- Birinci doğumiçin 60 gün ücretsiz izin
- İkinci doğum için 120 gün ücretsiz izin
- Sonraki doğumlar için 180 gün ücretsiz izin verilir.
Bu izinler haftalık çalışma süresinin yarısı kadar olabilir.
Yukarıdaki ücretsiz izin süreleri tekil doğumlar için geçerli olup, eğer çoğul doğum söz konusu ise bu sürelere otuzar gün eklenir.
Bu esnada,
Çocuğun engelli doğduğu doktor raporu ile belgelendirilmesi hâlinde 360 gün ücretsiz izin verilir.
Süt İzni
Emzirme hem anne hem de çocuk için kutsal bir seremonidir.
Daha önce paylaştığım Oksitosin ve Beşeri İlişkiler Üzerindeki Alamet-i Farikası ve Emzirmenin Anneye Faydaları Tahmin Ettiğinizden Fazla Olabilir başlıklı yazıları okumanızı öneririm.
Konumuza dönecek olursak…
4857 sayılı İş Kanunu uyarınca,
Çocuk 1 yaşını doldurana kadar kadın işçinin günde 1,5 saat süt izni vardır.
Kadın çalışan memur statüsünde ise,
Doğum sonrası analık izni süresinin bitim tarihinden itibaren ilk altı ayda günde üç saat, ikinci altı ayda günde bir buçuk saat süt izni verilir.
Süt izni çalışma süresinden sayılır; bu iznin kullanılması nedeniyle herhangi bir hak kaybına uğrayamaz.
Daha önemlisi,
Süt izni kullanım şekli tamamen kadın çalışanın kendi inisiyatifindedir;
Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler.
Yani,
Dilerse bu günlük 1,5 saatlik süt iznini mesai saatinin herhangi bir kısmında blok olarak kullanabileceği gibi,
İsterse süt izni günlük 1,5 saati geçmeyecek şekilde parçalar halinde kullanılabilir;
Ancak bu günlük izin olduğu için biriktirilerek toplu halde kullanılamaz.
Bu esnada,
Çoğul doğumlarda da süt izni süresi aynıdır.
Tüm bu hükümler bir lütuf değil, bilakis yukarıda da belirttiğim üzere İş Kanunu ile tanınan haklardır;
Doğal olarak işveren tarafından pazarlık konusu dahi yapılamaz.
Altı Aya Kadar Ücretsiz İzin Hakkı
Kadın işçiye analık izninin bitiminden itibaren, isteği halinde 6 aya kadar ücretsiz izin verilir.
Ek olarak ücretsiz izin,
Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme halinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir.
Ancak,
Ücretsiz izin süresi, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.
Kısmi Süreli Çalışma
Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışma Hakkında Yönetmelik uyarınca,
İşçi analık izninin veya ücretsiz iznin bitiminden itibaren çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar,
Herhangi bir zamanda kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir.
Kısmi süreli çalışma talebi ücretsiz izin süresi kesilerek de yapılabilir.
Yani,
Ücretsiz iznin tamamının kullanılması şartı aranmaz.
Bu esnada…
Kısmi süreli çalışma talebi, bu haktan faydalanmaya başlamadan en az 1 ay önce işçi tarafından yazılı olarak işverene bildirilir.
Ek olarak,
Ebeveynlerden birinin çalışmaması halinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz.
Ancak, ebeveynlerden birinin çalışma şartı:
- Ebeveynlerden birinin sürekli bakım ve tedavisini gerektiren bir hastalığının olması ve bu hastalığın tam teşekküllü hastane ya da üniversite hastanesinden alınacak doktor raporuyla belgelendirilmesi
- Velayetin mahkemece eşlerden birine verilmesi hâlinde çocuğun velayetine sahip ebeveynin talepte bulunması
- Üç yaşını doldurmamış bir çocuğun münferiden evlat edinilmesi hallerinde aranmaz.
Bu şartların kısmi süreli çalışma sırasında kaybedilmesi durumunda söz konusu hak devam eder.
Usulüne uygun olarak yapılan kısmi süreli çalışma talebi, bildirim tarihinden itibaren en geç bir ay içinde işveren tarafından karşılanır,
Ve,
İşveren, işçiye talebin karşılandığını yazılı olarak bildirir.
İşveren tarafından süresi içinde işçinin talep dilekçesine cevap verilmemesi hâlinde,
Talep işçinin dilekçesinde belirtilen tarihte veya bu tarihi takip eden ilk iş gününde geçerlilik kazanır.
Kısmi Süreli Çalışma Yapılabilecek İşler
Tabii her iş kolunda kısma süreli çalışma hakkından faydalanmak mümkün değil;
Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik’te bu hakkın sınırları çizilmiş…
İşverenin uygun bulması halinde:
- Özel sağlık kuruluşlarında ilgili mevzuat uyarınca mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu ve sağlık hizmetinden sayılan işlerde tam zamanlı çalışması öngörülenler tarafından yerine getirilen işlerde
- Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar hâlinde işçi çalıştırılarak yürütülen sanayiden sayılan işlerde
- Nitelikleri dolayısıyla bir yıldan az süren mevsimlik, kampanya veya taahhüt işlerinde
- İş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından uygun olmayan işlerde kısmi süreli çalışma yapılabilir.
Kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam süreli çalışmaya dönebilir.
Tam süreli çalışmaya geri dönmek isteyen işçi, işverene en az 1 ay önce yazılı olarak talebini bildirir.
Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam süreli çalışmaya başlaması halinde yerine alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erer.
Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin iş sözleşmesini feshetmesi halinde ise,
Yerine alınan işçinin iş sözleşmesi yazılı onay olması koşuluyla fesih tarihinden itibaren belirsiz ve tam süreli sözleşmeye dönüşür.
Ez Cümle...
Ahvalimiz budur işte…
Gördüğünüz gibi kaideler, tüzükler, yönetmelikler, kanunlar aslında gayet iyi düzenlenmiş;
Amma velakin uygulanmayan kurallar ne yazık ki yok hükmünde oluyor.
Bir gün tüm teoride olanların, fiilen pratiğe yansıması dileğiyle…
4857 sayılı İş Kanunu’na buradan,
Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik’e buradan,
Kamu Personeli Genel Tebliği’ne buradan,
Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik’e buradan,
Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik’e buradan,
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na ise buradan ulaşabilirsiniz.
