Birleşmiş Milletler (BM), 9 Ağustos Dünya Yerli Halklar Günü kapsamında “Yapay Zekâ: Hakları Savunmak, Geleceği Şekillendirmek” temalı çevrim içi bir anma etkinliği düzenledi. Etkinlikte, yapay zekâ (YZ) teknolojisinin yerli halklar açısından doğurduğu riskler ve sunduğu fırsatlar ele alındı.
BM verilerine göre, 90 ülkede yaklaşık 476 milyon yerli halk yaşıyor ve bu topluluklar 5.000 farklı kültürü temsil ediyor. Etkinlikte, gerekli önlemler alınmadığı takdirde yapay zekânın; teknolojiye eşitsiz erişim, çevresel tahribat ve sömürgeci mirasların güçlenmesi gibi ciddi riskler barındırdığı uyarısı yapıldı.
Çevresel ve Kültürel Tehditler
YZ veri merkezleri ve altyapılarının enerji tüketimi, iklim değişikliği baskısını artırıyor. Yerli topraklarına yakın kurulan bu tesisler, ekosistemlere zarar vererek geçim kaynaklarını olumsuz etkiliyor. Ayrıca YZ ile ilgili kararların çoğu, yerli topluluklara danışılmadan hükümetler ve büyük teknoloji şirketleri tarafından alınıyor. Bu durum, yerli dillerin, bilgilerin ve kültürlerin izinsiz olarak veri setlerine eklenmesine, yanlış yansıtılmasına ve kültürel gaspa yol açıyor.
Fırsatlar ve Yenilikçi Kullanımlar
Risklerin yanı sıra YZ, yerli halklara yeni imkânlar da sunuyor. Dünya genelinde yerli topluluklar; kültür, dil ve kimliklerini koruma, kuşaklar arası bilgiyi aktarma, gençleri güçlendirme amacıyla YZ teknolojilerini kullanıyor.
2025 Ekvator Ödülü Sahipleri Açıklandı
BM Kalkınma Programı (UNDP), gün vesilesiyle 2025 Ekvator Ödülü kazanan 10 yerli topluluk temelli örgütü açıkladı. Bu yılın “İklim Eylemi İçin Doğa” temalı ödülü, sürdürülebilir kalkınmayı teşvik eden, çevre temelli çözümler geliştiren ve yerli halklar tarafından yürütülen çalışmalara verildi.
Kazananlar 10.000 ABD doları para ödülü alacak, yıl içinde çevrim içi düzenlenecek üst düzey törende onurlandırılacak ve BM Genel Kurulu ile COP30 İklim Zirvesi gibi küresel etkinliklere katılabilecek.
Ödül Kazanan Örgütlerden Bazıları:
-
Arjantin: Cooperativa de Mujeres Artesanas del Gran Chaco (COMAR) – Yerli kadınların el sanatlarını sürdürülebilir ürünlere dönüştüren “Matriarca” markası.
-
Brezilya: Associação Uasei dos Povos Indígenas de Oiapoque – Yerli öncülüğünde açaí odaklı biyogirişimler.
-
Ekvador: Hakhu Amazon Foundation – Amazon ormanlarını ve yerli haklarını savunan savunuculuk, eğitim ve medya çalışmaları.
-
Peru: First Agrobiodiversity Zone – Biyoçeşitlilik odaklı tarımsal üretim bölgeleri.
-
Hindistan: Bibifathima Swa Sahaya – Çoklu ekim, tohum bankaları ve güneş enerjili işleme teknikleri ile yenileyici tarım uygulamaları.
-
Endonezya: Mitra BUMMA – 100.000 hektarlık yağmur ormanını koruyan yerel girişimler.
-
Papua Yeni Gine: Sea Women of Melanesia Inc. – Kadınların öncülüğünde deniz ekosistemlerini koruma.
-
Kenya: Nature and People As One – Geleneksel bilgiyle kurak alanları canlandırma.
-
Tanzanya: Sustainable Ocean Alliance Tanzania – Sürdürülebilir deniz yosunu üretimi ve kıyı topluluklarının güçlendirilmesi.
BM Kalkınma Programı Politika ve Program Destek Bürosu Direktörü ve BM Genel Sekreter Yardımcısı Marcos Neto, “Bu önemli günde, 2025 Ekvator Ödülü sahipleri, yerli halkların ve yerel toplulukların vizyonunu ve liderliğini onurlandırmanın ne kadar önemli olduğunu bizlere hatırlatıyor” dedi.