DÜNYA TİYATROSU
18.yy’ın dünyası bir theatrum mundi (Dünya tiyatrosu) kamusal alan bir sahneyi andırıyordu. Günümüz dünyası eylem ve duyguların temsil edildiği ve yorumlandığı bir tiyatro değil, mahremiyetlerin sergilendiği, satıldığı ve tüketildiği bir pazara dönüştü. Tiyatro temsilin, pazarsa sergilemenin mekânı oldu. Böylece de günümüzde teatral temsil yerini kışkırtıcı bir sergiye, teşhire bıraktı.
Dünyanın kendisi bir sergi salonu haline gelmişse ikamet etmek mümkün olmaktan çıkmıştır. İkamet etmek yerini ilgi sermayesini artırmaya yarayan reklam yapmaya bıraktı. İkamet etmek kökeninde “huzurlu olmak, huzura kavuşmak, huzur içinde kalmak” anlamına
gelmekte. Sürekli teşhir etme ve performans gösterme zorlaması bu huzuru tehdit eder.
Teşhircilik toplumunda her özne kendi reklam nesnesidir. Her şey sergi değeriyle ölçülür. Teşhircilik toplumu pornografik bir toplumdur. Her şey dışa çevrilmiş, ifşa edilmiş, çıplaklaştırılmış, soyulmuş, ortaya serilmiş durumdadır. Teşhir etmenin aşırılığı her şeyi “tüm sırlarından arınmış olarak derhal tüketilmeye açık” bir meta haline getirir. Kapitalist ekonomi her şeyi sergilenme mecburiyetine tabi kılar.
Şeffaflık toplumu bir güven toplumu değil kontrol toplumudur. Şeffaflık” sözcüğü hayatın tüm alanlarında kol geziyor yalnız siyasette değil ekonomi alanında da. Demokrasinin, enformasyon özgürlüğünün ve verimliliğin artması bekleniyor şeffaflıkla birlikte. Yeni dogma, şeffaflığın güven yarattığı şeklinde.
Şeffaflık insanı camlaştırır. Şiddeti de buradadır. Sınırsız özgürlük ve iletişim topyekûn kontrol ve gözetime dönüşüyor. Sosyal medya da giderek toplumsallığı disiplin altına alan ve sömüren dijital panoptikonlara ‘her yeri gören yer’ benziyor.
Dijital panoptikonun sakinleri interaktif bir iletişime girer ve kendi arzularıyla her şeylerini açık ederler. Bu şekilde de aktif bir şekilde işbirliği yapmış olurlar.
Şeffaflık çağında dünya atık insan ya da harcanmış insan üretim merkezi gibi çalışmakta dünya nüfusu çok arttığına yönelik yakınmanın bir nedeni de bu mu? Öbür dünyaya ait ve ebedi olan bütün diğer şeyler gibi cehennemde artık yeryüzüne indirilmiş, yeryüzündeki hayatın sınırları içine sıkı biçimde yerleştirilmiş ve anında tüketilmeye hazır bir form içinde sunulan benzer bir etki sağlamayı amaçlamaktadır. Günümüzde yoksullar ürkütülmüş tüketicilerin kolektif; Ötekisi’dir. Tüketicilerin tam ve gerçek cehennemi olan, öteki’lerdir. Dijital panoptikonla bu kabus bizlere her gün izletilmekte.
Şeffaflık toplumu insanın psikolojik rahatsızlıklarında kendi tesirini yarattı. Örneğin 19.yy’da İnsanın temel psikolojik sorunu histerik'ti, yani duygusal reaksiyonlarda taşkınlık, ani sinirlenme, hareket bozuklukları, geçici kişilik değişimi gibi sorunları vardı. Günümüz insanı ise narsist kişilik bozukluğundan; kendisini üstün görme, sürekli beğenilme, ilgi ve onay beklentisi içinde olmaktan, depresyon, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu [DEHB], sınırdaki kişilik bozukluğu (SKB) veya tükenmişlik sendromu (TS) gibi rahatsızlıklardan mustarip.
Yeni psikoloji bazı mesleklerin popülaritesini çok artırdı. JJ Rousseau "kent yaşamının insanı artırılmış benlik hastalığına düçar kıldığını aktörün karakteristik hastalığı seyirciye bulaştı. Bu hastalık başka kişileri canlandırarak rol yapma sonucunda benliğin körelmesine yol açtı.” diyor. Günümüzde aktörlüğün kutsanması, modern zaman büyücüsü saygınlığı bundan mülhem. ‘Sahte dünyanın sahte kahramanları. ‘ Haluk Bilginer “Bir mesleği kutsallaştırmak çabası nedendir acep? Oyunculuk niçin kutsaldır da, inşaat işçiliği değil?” sözlerini bu zaviyeden okumak gerek.
Şeffaflık çağında bireye Freud yöntemi ile çözümler yeterli olmaz, psikolojide yeni teknikler denenmesi artık bir zaruret haline geldi.
KAYNAKLAR:
Byung Chul Han: Şeffaflık Toplumu
Guy Debord: Gösteri Toplumu
JJ Rousseau: Dalambert’e Mektup
Richard Sennett: Kamusal İnsanın Çöküşü
Zygmunt Bauman: Çalışma, tüketicilik ve yeni yoksullar
