Depremlerin, savaşların, su baskınlarının, Kovid-19'un ve internet çökmesinin ortak noktası nedir? Hepsi toplumun normal işleyişini kesintiye uğratan olaylardır. Ticaret, eğitim, sağlık, ulaşım gibi sektörler bir anda değişiyor. Kökeni, zamanı, büyüklüğü ve sonuçları bakımından farklı olmalarına rağmen benzerliklerinden öğrenebiliriz. Birlikte ele alındığında bu olayları, ekosistemlerdeki bozulmalara benzetme yaparak insan toplumlarındaki rahatsızlıklar olarak adlandırıyoruz. Burada insan toplumlarını etkileyen rahatsızlıkları daha iyi anlamak için doğada olup bitenler hakkında bazı bilgileri aktarmaya çalışacağız. Toplumsal bir rahatsızlığı nasıl tanımlayabiliriz? Bir rahatsızlık, onun uzantısı ve onu oluşturan kuvvetlerin yoğunluğu ile karakterize edilir. Örneğin bir depremin şiddeti Richter ölçeği kullanılarak ölçülebilir. Ancak sonuçlarının ciddiyeti, söz konusu yoğunlukla mutlaka orantılı değildir. Toplumların şoklara karşı savunmasızlığını belirleyen sosyoekonomik durum ve sosyal eşitsizlikler gibi çok sayıda faktör vardır. Depremin şiddeti ne olursa olsun, binalar ne kadar riskli olursa depremin şiddeti de o kadar artacaktır. Örneğin, kategori 5'teki bir kasırga Florida'da yaklaşık 30 kişinin ölümüne neden olurken (1992'deki Andrew Kasırgası), aynı kategorideki bir başka kasırga Bangladeş'te (1991) yaklaşık 100.000 kişinin ölümüne neden olmuştur. Bir toplumun zenginliği, uygun şekilde dağıtıldığı sürece şokların şiddetini azaltabilir. Sosyal doku ve güç yapıları da sonuçların ciddiyetini etkiliyor. Ekosistemlerde olduğu gibi, çok şiddetli sosyal rahatsızlıklar nadirdir ve hafif olanlar çok yaygındır. Ancak, her ne kadar seyrek de olsa, en şiddetli rahatsızlıklar en büyük etkileri yaratır. Tarih boyunca depremler, yanardağlar, nükleer kazalar, savaşlar ve salgın hastalıklardan kaynaklanan insan ölümlerinin %87'si olayların en şiddetli %1'inden kaynaklanmıştır. Bu bize nadir ve öngörülemeyen olaylara hazırlıklı olmanın önemi hakkında bilgi verir. Salgın hastalıklar ve savaşlar son 4000 yıldaki en ölümcül aksaklık türleri oldu. Kara Ölüm, ölüm oranı açısından en şiddetli toplumsal bozulma oldu. Savaşlar arasında en fazla ölüme yol açan savaş II. Dünya Savaşı'dır. Hem salgın hastalıkların hem de savaşların doğrudan insan faaliyetleriyle bağlantılı bir kökene sahip olduğunun altını çiziyor. Patricia Kasırgası (2015), 2018'de Hindistan'daki seller, 1958'deki Alaska tsunamisi, 1556'daki Shaanxii depremi ve 1815'teki Tambora yanardağının patlaması gibi diğer aşırı olayların (yarattıkları ölümler nedeniyle) görünüşe göre nedenleri vardır. doğal. Ancak sonuçları sosyal faktörlerle yakından bağlantılıdır. Yıkım ve ölüm, nüfusun nerede ve hangi koşullar altında yaşadığı, yardım ağları gibi faktörlere bağlıdır. Bazı durumlarda insan faaliyetleri, örneğin sel ve salgın hastalıkları teşvik eden ormanların yok edilmesi veya depremleri teşvik eden hidrolik kırılma ( hidrolik kırılma) yoluyla rahatsızlığın büyüklüğünü bile değiştirebilir . Son olarak, bazı olaylar daha da büyük sonuçlara yol açabilecek diğerlerini tetikler. Kasabaları akan sudan mahrum bırakan bir kasırga, kasırganın kendisinden daha büyük sonuçlara yol açacak salgın hastalıklara neden olabilir. Bu durumlarda, rahatsızlıkları ve etkilerini bir dizi olay olarak anlamalıyız. Sosyal evrim rahatsızlık rejimiyle bağlantılıdır Bireysel olarak aksaklıklar felaketle sonuçlanabilir. Bu, özellikle seyrek olduklarında ve bizi hazırlıksız şaşırttıklarında olur. Dahası, nadir olaylardan alınan dersler bir nesilden diğerine unutuluyor. Ancak bu olaylar tekrar tekrar meydana geldiğinde, bir rahatsızlık rejimi oluştururlar ve toplumun bazı yönlerini değiştirirler. Uzun vadede toplumlar bilinen şoklardan kaçınmak veya etkilerini hafifletmek için uyum sağlar. Yani geçmiş rahatsızlıklarla ilgili sosyal hafıza, gelecekteki rahatsızlıkların etkilerini önlemek veya azaltmak için sosyal adaptasyonlar üretir. Bu durum türlerin ekolojik bozulmalara adaptasyonuyla paralellik göstermektedir. Doğada evrim, yangın gibi olaylardan sonra yenilenme için, örneğin bazı bitkilerin yeniden filizlenme yeteneği gibi çeşitli özellikleri seçmiştir. Şehirlerde tekrarlanan yangınlar, itfaiye teşkilatlarının kurulmasına ve inşaat için yanmaz malzemelerin geliştirilmesine yol açtı. Japon toplumu, ülkenin sık sık yaşadığı depremlerin etkisinin en az olmasını sağlayacak stratejiler edinmiştir. Bu rahatsızlıklar halk tarafından hatırlanır ve sonunda toplumun politikalarına, normlarına ve geleneklerine dahil edilir. Gelecek için öğrenme Öngörülemeyen olaylar trajedilere yol açabilir. Bu nedenle, gelecekteki olayların bizi hazırlıksız bulmaması için tekrar eden rahatsızlıklardan ders çıkarmak önemlidir. Kesintileri tamamen önleyemeyeceğimizi kabul etmeliyiz. Teknolojik ilerlemeler bazı trajedileri hafifletebilir ama aynı zamanda yeni ve daha büyük aksaklıklara da yol açabilir. Toplum olarak gelecekteki büyük şoklara uyum sağlamak için küçük şokların yarattığı fırsatların farkına varmak önemlidir. Bu, somut önleme, alarm verme ve belirli olaylara tepki verme tedbirlerini kapsayabilir; aynı zamanda sosyal, güç ve adalet yapılarındaki ilerlemeleri de içerebilir. Geçmişteki şokların etkilerini anlamak, bunların oluşmasını önlemeye, etkilerini hafifletmeye ve daha sonraki dayanıklılığı artırmaya yardımcı olabilir. Alexandro B. Leverkus Profesor Titular de Ecología, Universidad de Granada Juli G. Pausas Investigador, Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC)