4 Ağustos 1933, Irak Kürdistan’ında yaşayan Asuri- Keldaniler, lrak rejiminin kendilerine uyguladığı baskılardan dolayı ayaklandı. Silahlı bir grup Bexer (Hayırsız) dağına sığındı. İngiliz güçleri, bir bildiri yayımlayarak ayaklanan Asurilerin teslim olmasını istedi. Aynı gün, lrak ordusu tarafından düzenlenen saldırıda 5 bin’e yakın Asuri-Keldani öldürüldü.
Her halkın tarihinde hüzün dolu sayfalar mutlaka vardır. Ancak bazı olaylar var ki, söz konusu halkın tarihine imhacı ve inkarcı yöntemle ortadan kaldırılmak istenen halkın başında gelmektedir Asurlar. Tarihte aldıkları ağır yenilgilerle dünyanın bir çok yerine savrulan Asurlar, halen sürgünde yaşayan bir halktır. Anadolu’da halen varlığı tanınmayan ve bilinmeyen bir halktır. Asurların tarihi inkarcılıkla devam ediyor olması tarihin acısıdır. İşte tarih bu acılarla tanık oluyor Asurların tarihine. Mimari, felsefe, resim,şiir, müzik ve antik çağın gelişmesinde önemli çekişmeler baş gösterdiğinde Babillerin önemli bir misyonu vardı. Hrıstiyanlığı dünyada ilk kabul eden Asur kralıdır. Kendiliğinden kabul eden uygarlıktı. Ne bir savaş ne de bir dayatma var.
Binlerce yıl süren tarih seyri içinde günümüz gelişmelerine temel teşkil etmiş alfabenin, tekerleğin, matematiğin vb tarihe armağan eden bir uygarlık Asurlar.
Asurilerin dili Sami halklarının kullandığı Aramcadır. Süryani, Keldani, Nasturi, Maroni, Melkit, Kenanlar Asurların Hiristiyan din mezhebleridir. Yezidilerin belli bir kesimi Asuri Hrıstiyandır. (Kürt yezidiler’de var) Asurlar, yukarı Mezopotamya’nın en eski halkıdır. Asurların buradaki varlığı MÖ 5500’li yıllara dayanır. Demircilik ve çeşitli aletler geliştirilerek yerleşim alanları geliştiriliyor. M.Ö 3400 yıllarında ilk şehir kuruluyor. tarlalar ekiliyor, çamurdan yazılar, resimler ve hayvan figürleri yapılıyor. 2334-2279 M.Ö, Büyük Sargon en büyük ve en geniş Akkad İmparatorluğunu kuruyor. Mısır’dan Irak’ın güneyine, Anadolu, Muş, Van Gölü, Kızılırmak boyu, Malatya, Kayseri, Tarsus’a kadar. Asurların Başkenti Asur’dur. 1500 M.Ö demircilik geliştiriliyor. Babil İmparatorluğu Hammurabi döneminde kanunlar geliştiriyor. Hammurabi kanunları diye.
Babil düşüyor M.Ö 539, Pers kral’ı Kyros Babili ele geçiriyor. Pers Kralı Kyros tarafından yenilgiye uğratılan Asurlar, Pers hükümdarlığının boyunduruğu altına giriyor. 300 M.Ö Büyük İskender Kyros’u yenerek Babili ele geçiriyor. Kaynak. Historischer Welt Atlas.
Melkitler; Kral’a tapanlar, Maroniler, Papadan sonra gelen din adamının yolundan gidenler. Nasturiler; Antakya kilise’si tek ve ilk kilisedir. Nastur bir din adamın ismidir, yenilikçi bir dini anlayışı geliştiriyor. İsa’dan 400 yıl sonra Konstantinopel’da (İstanbul) kiliseden aforoz ediliyor. Maroniler, Lübnan’da yaşıyor. Melkitler Antakya Kilise’sine bağlı. Keldaniler, Babil’de hem din olarak hem de halk olarak varlıklarını gösteriyor. Asur halkı içinde birde Yezidiler var. Hrıstiyanlığı kabul edenler. Asurlarda bir kral yaşar adı Temuz sevgiliside İştar. Bunlara tabiatın, güzelliğin ve aşkın Allah’ı deniliyor. Asuruce Melko-Kral demek, Melko Temuz zaman içinde Meleke Taus olduğuna inanılır. Melek Taus Yezidilerin inandığı bir dinin adıdır.
Asurlardan kalan Hesno Kifo, dağ gibi mağaralar, kaleden mağaralar’ anlamına geliyor. Günümüz adıyla Hasan Keyf sonradan isim değişikliliğine uğruyor. Asıl adı Hesno Kifo’dur. Bir başka örnek ise Asurlardan kalan Melitene şehrini Malatya diye bilmekteyiz.
Arkeloji dünyası Yukarı Mezopotamya’nın uygarlıkların beşiği olduğunu söylemektedir. (Mezo-potamya yunanca iki nehir arası anlamına geliyor) Dicle – Fırat havzasında Akkad-Asur ve Sümer imparatorluğu kuruldu. I.Babil ve II. Babil Devleti Asurların önemli tarihsel varlıklarıdır. MS 166 yılında da Urfa’da Abgar Krallığı Asurların son devleti oluyor. Asurlar, tarihte aldığı savaş yenilgileriyle Roma, Pers, Bizans, Arap, Selçuk ve Osmanlıların egemenliğine girdi.
1.Dünya savaşından sonra Asurlar’da Kürtler gibi dört parçaya bölündü. İran, Irak, Suriye ve Türkiye arasında parçalandılar. Mezopotamya’da en yoğun oldukları bölge Mardin-Midyat yöresidir.
Türkiye’de Müslümanlaştırma politikası Asuriler üzerinde zorba ve baskıcı oldu.1900 yılların başında II Abdülhamit’in Pan-islamizm tezi Asuriler üzerinde Terör estirdi. İşbirlikçi Aşiretçi Sünni Kürtler Müslümanlık etkisiyle birlikte yaşadıkları bölgelerde Asurilere karşı sindirme hareketine girişti. Yani Osmanlı’nın Hamidiye Alayları Hristiyan halklara karşı büyük katliamlar yaptı. Kürtler ile Süryaniler arasındaki çatışma Müslümanlık Hristiyanlık çatışmasıydı. (Hamidiye Alayları çoğunluk % 95 olarak Kürtlerden oluşturulmuştu.) İşbirlikçi Aşiretçi Kürtlerin yaptıkları olumsuzluklar bugün hale Süryaniler arasında iyi anılmıyor.
Asuriler, Mardin-Midyat, İdil, Nusaybin ve Savur’da yaklaşık 5.000 Süryani yaşıyor. Mardin’den İstanbul’a göç edenler de ikinci bir göçü buradan Avrupa’ya yaptı. Fransa, Almanya, Avusturya, Belçika, Hollanda ve İsveç’i mekan eylediler.
Anadolu’da, Ankara, Diyarbakır, Elazığ, Malatya, Adıyaman bölgelerinde, İstanbul’da Kumkapı, Beyoğlu, Samatya, Kurtuluş gibi semtlerde oturuyorlar.
İstanbul’da yasayan Asuri-Süryani ve Keldaniler 7 bin olarak bilinmektedir.
Dini Süryani Ortodoks Kilisesi (Süryani Kadim Kilisesi). Eski Antakya patrikhanesi Şam’a taşınmıştır. Bunlar 19 yy’da Amerikan misyonerlerin etkisinde kalarak Protestanlığa geçiyorlar.
Türkiye’nin Süryaniler üzerindeki dinsel ve dilsel baskıları çok katmerli oldu. Kiliseleri ve manastırları kapatıldı.
Eski Galatasaray kulüp baskani Faruk Süren, halk müziği sanatçısı Bedri Ayseli, şarkıcı Coşkun Sabah ve Taşkın Sabah Süryani’liklerini ne kadar ifade edebildiler?
Asurlar, İstanbul’da Altın, bakır ve gümüş işleri ile uğraşıyorlar.
Keldaniler, Doğu Suriye Hristiyanlarıdır. Irak ve Suriye’de yaşıyorlar. Dil lehçeleri Asuri dil lehçeleri ile farklılıkları var. Keldaniler’de konuşulan dil „Surit“ tir. Süryanilerde konuşulan dil Asuri’dir.
Keldaniler, Mardin- İdil, Silopi, Midyat, Cizre, Hakkari -Uludere ve Beytüssebap, Siirt-Pervari, Sirnak, Diyarbakir ve Istanbul’da varlıklarını sürdüyorlarlar. Keldaniler ve Nasturiler arasında mezhepsel bir ayrılık var. Ama aralarında kültürel kaynaşmayı sürdürmektedirler.
Keldaniler’in Doğu Suriye Kilisesinden olup 1553 yılından itibaren Roma Kilisesiyle birleşiyor.
1662 yılından itibaren kiliselerin ayrılması sonucu, aralarında ayrılık çıkıyor. İki toplulukta Surit dilini kullanıyor. İki toplulukta ayinlerini Asuri geleneklerine göre yapıyor. Nesturiler Anayurtlarını Hakkari olarak görüyorlar.
1890 yılında Van’da 92 bin Keldani yaşarken bugün bu sayıdan bahsetmek çok zor. Keldaniler nüfus olarak (500 bin) en çok Irak’ta yaşıyor. Belli sayıda Keldani topluluğu Fransa ‘ya göç etti.
Asurlar kendi aralarında mezheplere ayrılmış durumundalar Süryaniler, Keldaniler, Nesturiler, Melkitler, Meloniler olmak üzere.
”Birinci katliam, 1843 yılında, Osmanlılar tarafından yüz binlerce Asuri-Süryani katledildi. İkinci katliam Asuri- Süryaniler tarafından „kılıç yılı“ olarak adlandırılan ve 1914-15’te yüzbinlerce kişinin öldürüldüğü katliamdır. Üçüncü katliam, „ Simili katliamı“ olarak adlandırılan 1933 yılında Irak’ta olan katliamdır. Irak rejimi yüzlerce Asuri köyünü yerle bir ederek, binlerce Asuriyi zalimce bir şekilde katletmişti. (Asurlar-Süryaniler. Kaynak yayınları Sabri Ataman )
Nasuriler; Amerika ve Kanada’da yaşıyorlar.
Nasturiler ise ovaları mesken yapıyorlar. Nasturiler, gerek gerici-feodal Sunni Kürtlerin gerekse de Sünni Türklerin baskılarına maruz kalıyorlar. Devletin siyasal ve eğitim politikaları üzerinden inkâr ediliyorlar. Keldaniler ve Nasturiler arasında mezhepsel çelişki olmasına rağmen kendi aralarında dostlukları hep süregeldi. Kız alıp vermeler hiç bir zaman kesilmiyor.
Milliyetler Cemiyeti’nde ilgili bir komitenin, Asuri-Süryaniler’i Brezilya veya İngiltere’ye yerleştirme önerileri gerçekçi bulunmadı. 1947’de Milliyetler Cemiyeti (BM), Irak’taki Asuriler için sürekli bir yerleşim alanı sorununu gündeminden kesin olarak çıkardı.
Asuri Süryaniler 1922’den sonra daha önce terkettikleri Hakkari bölgesine döndüler. İlk katliam 3 Eylül 1924 ‘de Hakkari ve çevresinde Asuri-Süryani halkına karşı yapılmıştır. Eylül sonuna kadar devam eden saldırılarda binlerce Asuri –süryani öldürüldü, yüzlerce köy yakılıp yıkıldı, geriye kalan da İran ve Irak’a göç etmiştir. Türkiye sınırları içerisinde Hristiyan halklar yerlerini yurtlarını terk ederek sürgün yollarına düşmüştür.
Asurlular, 1950’lı yıllarda kapıları açılan Avrupa’ya yönelik hızlı bir göçü başlattı. 1962-63 tarihinde Kıbrıs olaylarını bahane ederek Asuri –Süryani halkı Yukarı Mezopotamya (Turabdin) Midyat şehrinde, devletin özel birimleri tarafından organize edilen ırkçı-dinci kitlelerin yeraldığı bir yürüyüş düzenlendi. Bölgede yaşayan Hristiyanlar hedef gösterilerek ırkçı saldırılar gerçekleştiriliyordu. Bu Yürüyüşün başında boynuna haç takılı bir köpek gezdiriliyor.
Asuri-Süryanilerin payına, dünyanın dört bir yanına katliamların kanlı canlı anılarının taşındığı sürekli göç yolları düştü.
Irak’ta Şii ve Sünni çekişme arasında can güvenliği kalmayan, ezici çoğunluğu Asuri-Süryani olan Hıristiyanlar, 2011 Bağdat kilise baskınları gibi etkenlerle de Irak’ı terketti. Irak işgalinden bu yana 1 milyon 400 bin kişilik Hıristiyan nüfusun göçlerle 400 bine düştüğü kaydediliyor.
Suriye’deki çatışmalı ortamda Asuri-Süryaniler katliam ve kitlesel göç tehlikesi altında.
12 Eylül sonrası Avrupa’ya zorunlu göç
1978 yılında Mardin’de bulunan tarihi manastırları (Mor Gabriel ve Deyr-ul Zafaran) kapatma kararı çıkarıldı. Gerekçe olarak da bu manastırların Ermeni ASALA örgütüne militan yetiştirdiği öne sürüldü.
12 Eylül 1980 askeri faşist cuntanın iş başına gelmesiyle Asuriler, cuntadan iki türlü saldırı aldılar, birincisi dini, ikincisi siyasal olarak. Çoğunluğu Mardin-Midyat yöresinde yaşayan Asuriler çareyi tekrar sürgün yollarında aradılar. Hakkari bölgesinde yaşayan, Asurilere karşı her türlü baskıyı yöneten Jirki Aşiriti lideri Tahir Adıyaman’dı. T. Adıyaman, Asurilere karşı din olgusunu kullanarak devlet denetiminde her türlü saldırı gerçekleştiriyordu. Birçok vahşice öldürme, kaçırma ve kiliseleri talan etme olaylarının başını çekiyordu.
Avrupa’da 70 bin Asuri zorunlu sürgün yaşıyor.
Asurlar, İsveç’te FURKONO-‘Kurtuluş’; Renyo Hiro (Beth-Nahrin, Gençligin Özgür Sesi) HUJADA,(Birlik) Bahro Suryoyo (Süryani Işığı) Türkçe, Almanca, İsveç ve Asurice dergiler çıkartıyor.
Asuriler Avrupa’nın bir çok yerinde varlar ama İsveç’te daha çoklar (50 bin) Stockholm, Södertalje ve Botkyrka gibi şehirlere yerleşmişler. Avrupa’da yayın yapan Asur-Süryani televizyon kanalı var. İsveç futbol federasyonunda 1 ve 2 liginde oynayan 4 futbol takımı var. Türkiye’de yeni yeni sesleri çıkmaya başladı.
Erdal Boyoğlu
