Gazetecilik mesleği, yapay zekâ (YZ) teknolojilerinin hızla yaygınlaşmasıyla birlikte köklü bir dönüşüm sürecine girmiş bulunuyor. Ancak bu dönüşüm, sadece teknik bir yenilenme değil, aynı zamanda etik bir sorgulama sürecini de beraberinde getiriyor. “Bir okur, okuduğu haberin yapay zekâ tarafından üretildiğini bilmeli mi? YZ destekli içeriklerde cinsiyetçi ya da ayrımcı önyargılar nasıl engellenebilir?” gibi sorular, artık gazeteciliğin merkezindeki temel meseleler haline geldi.
Yapay zekâ gazeteciliğe entegre oldu, ancak etik kodlar yetersiz
Yapay zekâ, haber başlıkları üretmekten metin yazımına, grafik oluşturmaktan röportaj transkripsiyonuna kadar birçok gazetecilik görevinde aktif biçimde kullanılmaya başlandı. Ancak yapılan küresel araştırmalara göre, bu teknolojileri kullanan medya kuruluşlarının yalnızca %20’si etik kullanıma dair iç yönergeler veya kodlara sahip.
Bu çerçevede yürütülen uluslararası bir çalışmada, Avrupa, Amerika ve Asya’da faaliyet gösteren 84 medya kuruluşuna ait 40 kamuya açık etik kılavuz incelendi. Bu belgeler, hem yapay zekânın sorumlu biçimde kullanımını teşvik etmeyi, hem de medya kuruluşlarının kamu güvenini koruyarak şeffaflığa katkı sunmasını amaçlıyor.
Prof. Dr. Sonia Parratt Fernández’den çağrı: Akademi sürece dâhil edilmeli
İspanya Complutense Üniversitesi Gazetecilik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sonia Parratt Fernández, konuya ilişkin yaptığı kapsamlı analizde, akademi ile medya dünyası arasında güçlü bir işbirliği çağrısı yaptı. Parratt’ın belirttiğine göre, dünya genelindeki gazetecilerin %90’ı, üniversitelerin bu sürece daha etkin biçimde katılmasını olumlu karşılıyor.
Ancak mevcut durumda gazeteci-akademisyen ilişkilerinin zayıf olduğu ve üniversitelerden gelen etik önerilerin mevcut medya yönergelerine yansımadığı vurgulanıyor. Parratt, bu kopukluğun nedenlerinden birinin, karşılıklı bilgi eksikliği olduğunu belirtiyor.
Sekiz etik ilke ile yol haritası çizildi
Prof. Dr. Sonia Parratt Fernández’in yürüttüğü araştırma, hem akademik hem de sektörel kaynakları sentezleyerek yapay zekânın gazetecilikte etik kullanımına yönelik sekiz temel ilke öneriyor:
-
Doğruluk ve Güvenilirlik: YZ kaynaklı bilgilerin doğruluğu teyit edilmeli; kullanıcıların YZ kaynaklı hataları kolayca bildirebileceği mekanizmalar oluşturulmalı.
-
Erişilebilirlik: Üretilen içerikler tüm dijital platformlara uyumlu olmalı, otomatik metinlerin dili ve üslubu gazetenin genel çizgisiyle uyumlu tutulmalı.
-
Toplumsal Sınıflar: YZ yalnızca popüler konuları değil, halkın yaşamına dokunan anlamlı içerikleri üretmek için de kullanılmalı.
-
Çeşitlilik: İçeriklerde farklı sosyal gruplara, bakış açılarına ve kültürel temsillere yer verilmeli; önyargılardan kaçınılmalı.
-
Şeffaflık: İçeriğin YZ yardımıyla üretildiği açıkça belirtilmeli; okur, bir insanla mı yoksa YZ ile mi etkileşimde olduğunu bilmeli.
-
Veri ve Mahremiyetin Korunması: Sadece gerekli kişisel veriler toplanmalı, anonimleştirme uygulanmalı, veriler güvenli biçimde saklanmalı ve kullanıcı hangi verilerin toplandığını, nasıl kullanıldığını bilme hakkına sahip olmalı.
-
İnsan Denetimi: Editoryal karar alma süreçleri YZ’ye devredilmemeli; algoritmalar düzenli olarak kontrol edilmeli.
-
Disiplinlerarası Ekipler: Teknik uzmanlık ile etik değerlerin bir araya geldiği ekipler oluşturulmalı.
Toplumsal işlevini yitirmeyen bir gazetecilik için birlikte hareket çağrısı
Parratt’a göre, yapay zekâ teknolojileri her geçen gün gazeteciliğin daha fazla alanına entegre olacak ve medya kuruluşları bu süreçte daha fazla etik ikilemle yüzleşmek zorunda kalacak. Ancak çözüm, bu teknolojileri tamamen reddetmek değil, onları şeffaf, etik ve toplumsal sorumluluk bilinciyle kullanmakta yatıyor.
Sonuç olarak, gazetecilik mesleği yapay zekâ çağında da toplumun doğru bilgiye erişim hakkını savunmakla yükümlüdür. Bu amaç doğrultusunda medya sektörü, üniversiteler ve akademisyenlerle birlikte çalışarak etik ilkelere dayalı bir gelecek inşa etmelidir.
Prof. Dr. Sonia Parratt Fernández
Universidad Complutense de Madrid
Bölüm: Gazetecilik
