UNCTAD, Cenevre’deki son müzakereler öncesi çağrı yaptı
1 Ağustos 2025 – Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD), önümüzdeki hafta Cenevre’de gerçekleştirilecek plastik kirliliğine karşı küresel anlaşmanın son müzakereleri öncesi yayımladığı değerlendirme raporunda kritik uyarılarda bulundu:
“Ticaret, plastik kirliliğini sona erdirmeye yönelik çözümün bir parçası olmalı. Bu küresel kriz, orantısız biçimde gelişmekte olan ülkeleri etkiliyor.”
UNCTAD, plastiklerin gezegenimizi tehdit eden üçlü krizle – kirlilik, biyolojik çeşitlilik kaybı ve iklim değişikliği – doğrudan ilişkili olmasına rağmen, halen bileşim, üretim, tasarım, ticaret ve bertaraf süreçlerini kapsayan kapsamlı ve bağlayıcı bir uluslararası anlaşmanın bulunmadığını vurguladı.
Plastik Üretimi Rekor Kırıyor, Atıklar Okyanuslara Akıyor
2023 yılında küresel plastik üretimi 436 milyon metrik tona ulaşırken, plastik ticaretinin değeri 1.1 trilyon doları aştı ve dünya ticaretinin yüzde 5’ini oluşturdu. Ancak bugüne kadar üretilen tüm plastiklerin yüzde 75’i atık haline geldi. Bu atıkların büyük bölümü okyanuslara ve ekosistemlere karışmış durumda.
Bu çevresel yıkım, özellikle sınırlı kaynaklara sahip küçük ada devletleri ve kıyıdaki gelişmekte olan ülkelerde gıda sistemlerini, geçim kaynaklarını ve halk sağlığını tehdit ediyor.
UNCTAD: Ekolojik Alternatifler İçin Ticaret Engelleri Kaldırılmalı
UNCTAD, çevre dostu plastik alternatiflerinin desteklenmesi çağrısında bulundu. Doğal kaynaklardan (bitki, mineral, hayvan gibi) elde edilen, geri dönüştürülebilir veya kompostlaştırılabilir bu alternatiflerin ticaret hacmi 2023 yılında 485 milyar dolara ulaştı ve gelişmekte olan ekonomilerde yıllık ortalama %5,6 büyüme gösterdi.
Ancak bu ürünlerin küresel ticarette karşılaştığı tarifeler ve düzenleyici engeller, pazara erişimi ve yatırımı sınırlıyor.
Tarife Adaletsizliği Sürdürülebilirliği Zedeliyor
UNCTAD raporuna göre, plastik ve kauçuk ürünlerdeki gümrük tarifeleri son 30 yılda yüzde 34’ten yüzde 7,2’ye düştü. Buna karşın, bambu, kağıt, deniz yosunu ve doğal lifler gibi sürdürülebilir alternatif ürünlerdeki ortalama tarife oranı yüzde 14,4.
Bu eşitsizlik, sürdürülebilir ürünlerin ihracatını zorlaştırıyor, gelişmekte olan ülkelerdeki girişimcilerin rekabet gücünü zayıflatıyor ve yeniliği engelliyor.
Düzenlemelerdeki Parçalanmışlık KOBİ'leri Zorluyor
Plastik kullanımına karşı dünya genelinde uygulanan yasaklar, etiketleme mecburiyetleri ve ürün standartları gibi “tarife dışı önlemler”, ülkelere göre değişiyor. Bu da ticari süreçlerde karmaşıklığa, artan maliyetlere ve özellikle küçük işletmelerin uyum sağlamasını zorlaştıran bir düzensizliğe yol açıyor.
UNCTAD, bu noktada düzenleyici çerçevede Dünya Ticaret Örgütü (WTO), BM İklim Değişikliği Sekreteryası (UNFCCC), Basel Sözleşmesi ve bölgesel düzenlemeler arasında politika uyumu sağlanması gerektiğini ifade ediyor.
Plastik Anlaşması İçin Umutlar Cenevre’de
2022 yılında başlayan ve plastiklerin tüm yaşam döngüsünü kapsayacak şekilde tasarlanan küresel anlaşma müzakereleri, önümüzdeki hafta Cenevre’deki son tur görüşmelerle tamamlanacak.
UNCTAD’a göre başarıya ulaşacak bir anlaşma:
-
Plastik yerine geçebilecek ürünleri destekleyen tarife ve tarife dışı önlemleri içermeli,
-
Atık yönetimi ve döngüsel altyapıya yatırım yapılmasını sağlamalı,
-
Gümrük işlemlerinde dijital izlenebilirlik araçlarını yaygınlaştırmalı,
-
Küresel politika uyumunu garanti altına almalıdır.
