Cumhurbaşkanlığı döneminde Uruguay’ı ilerici yasalarla buluşturan Mujica, kürtajın yasallaştırılması, eşcinsel evliliklerin tanınması ve esrar kullanımının yasal zemine oturtulması gibi öncü adımları toplumsal ve parlamenter uzlaşılarla hayata geçirdi. Popülizme ya da kurumsal kopuşlara başvurmadan ilerici dönüşümler gerçekleştirdi.
José “Pepe” Mujica'nın 89 yaşında hayatını kaybetmesi, 21. yüzyılın en özgün ve sembolik siyasal yolculuklarından birinin sonuna işaret ediyor. Eski gerilla savaşçısı, askeri diktatörlük döneminde on yılı aşkın süre hapiste kalan Mujica, 2010–2015 yılları arasında Uruguay Cumhurbaşkanlığı görevini üstlendi. Ancak o yalnızca bir devlet başkanı değil; sade yaşamı, tutarlı siyaseti ve sosyal adalete olan sarsılmaz bağlılığıyla Küresel Güney’in ortak vicdanı ve umudu haline geldi.
Mujica, özellikle Brezilya’da, yalnızca bir müttefik değil; Başkan Lula da Silva'nın yakın dostu ve danışmanı olarak da tanınıyordu. Eşitlik, aktif devlet rolü ve demokrasiye olan inanç temelinde ortak bir dünya görüşünü paylaşıyorlardı.
Yıllar boyunca, Latin Amerika solunun farklı kesimleri arasında arabulucu rolünü üstlenen Mujica, Brezilya’daki siyasal kutuplaşma dönemlerinde dahi diyaloğun sürmesini sağlayan önemli bir figür oldu. Hem tarihi liderlerle hem de Gabriel Boric gibi genç kuşak siyasetçilerle kurduğu bağ, ona Güney Amerika’nın sıradan devlet adamlarının çok ötesinde, transnasyonal bir nitelik kazandırdı.
Cumhurbaşkanlığı döneminde Uruguay’ı ilerici yasalarla buluşturan Mujica, kürtajın yasallaştırılması, eşcinsel evliliklerin tanınması ve esrar kullanımının yasal zemine oturtulması gibi öncü adımları toplumsal ve parlamenter uzlaşılarla hayata geçirdi. Popülizme ya da kurumsal kopuşlara başvurmadan ilerici dönüşümler gerçekleştirdi.
Demokrasiyi ortak bir inşa süreci olarak gören Mujica, etik duruşu ve ilkeli tavırları sayesinde küçük Uruguay'ı küresel ölçekte alternatif bir yönetişim modeli olarak konumlandırdı. 1971'de kurulan ve Latin Amerika'da solun en istikrarlı örneklerinden biri olan Frente Amplio (Geniş Cephe) ittifakının güçlenmesinde kritik rol oynadı. Tupamaro hareketinin mirasçısı olan Halkın Katılımı Hareketi (MPP) lideri olarak, silahlı mücadele deneyimini kurumsal ve demokratik bir projeye dönüştürmeyi başardı.
Bugünün Latin Amerika’sında ya çözülme ya da temelsiz radikalleşmeyle sarsılan ilerici siyasetler arasında, Mujica’nın Uruguay modeli nadir bir denge örneği sundu: piyasayla diyalog kurabilen ama ilkelerinden ödün vermeyen bir sol.
Mujica, dünya genelinde de zamanımızın sıradan liderlik biçimlerine karşı çıkışıyla tanındı. Tüketim çılgınlığını eleştiren, “özgürlüğü zaman” olarak tanımlayan, çiftlikte yaşayan, klasik model bir Vosvos kullanan ve maaşının büyük kısmını bağışlayan bu lider, gösterişten uzak siyasetin mümkün olduğunu hatırlattı.
Son yıllarda yaptığı açıklamalarda, ekolojik sorumluluk ve sade bir yaşam kültürünün kaçınılmazlığını savunarak, Avrupa tarzı tüketim alışkanlıklarının küresel ölçekte sürdürülemezliğine dikkat çekti: “Herkes Avrupalılar gibi yaşamak istese üç gezegene ihtiyacımız olurdu.”
Bu sözler, yalnızca bir etik çağrı değil; aynı zamanda uzun vadeli bir jeopolitik uyarı niteliğindeydi. Özellikle aşırı sağın yükseldiği, demokratik kurumların tehdit altında olduğu bir dönemde Mujica, halkçı, uygulanabilir ve etik temelli bir sol siyaset çizgisinin mümkün olduğunu gösterdi.
José Mujica'nın yokluğu, sembolik bir boşluk yaratacaktır. Ancak onun yaşamı ve mücadelesi, içinde bulunduğumuz yönsüzlük çağında bir pusula işlevi görmeye devam edecektir. Brezilya, Latin Amerika ve dünya, bir referans noktasını yitirdi. Ancak onun anısıyla daha adil, daha etik bir siyasetin hâlâ mümkün olduğuna dair umudu da kazandı.
“Mujica sadece bir başkan değildi; iyi siyasetin hâlâ mümkün olduğuna dair yaşayan bir denemeydi.”
— Armando Alvares Garcia Júnior
PDI – Derecho Internacional Público y Relaciones Internacionales
UNIR – Universidad Internacional de La Rioja
