Engellilerin Hak İhlalleri Meclis Gündeminde
Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne sunulan bir önerge, engelli vatandaşların karşılaştığı sorunların kapsamlı bir şekilde ele alınmasını talep ediyor. İstanbul Milletvekili Çiçek Otlu tarafından sunulan önerge, engellilerin eğitim, sağlık, istihdam ve sosyal hayatta yaşadıkları sorunların çözümü için etkin düzenlemeler yapılmasını amaçlıyor.
5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun'a göre, engelli bireylerin topluma tam ve etkin katılımlarının önündeki engellerin kaldırılması gerektiği vurgulanıyor. Ancak, mevcut durumda engellilerin karşılaştığı ayrımcılık ve hak ihlalleri hala devam etmektedir.
Türkiye İstatistik Kurumu'nun verilerine göre, ülkemizde yaklaşık 5 milyon 841 bin engelli bulunmaktadır. Bu engelli nüfusunun önemli bir kısmı eğitim, sağlık ve istihdam gibi temel haklardan yeterince faydalanamamaktadır. Özellikle üniversitelerdeki okullaşma oranı çok düşük seviyelerdedir ve birçok engelli çocuk eğitim hakkını tam olarak kullanamamaktadır.
Engelli bireylerin iş gücüne katılımı da yetersizdir. Kamuda istihdam edilen engelli sayısı düşük seviyelerde seyretmektedir. Bu durum, engelli vatandaşların ekonomik ve sosyal hayata katılımlarını kısıtlamaktadır.
Önerge, Meclis'in bu konuda detaylı bir araştırma yaparak engellilerin karşılaştığı sorunların çözümü için etkin adımlar atmasını talep etmektedir. Engellilerin eğitim, sağlık, ulaşım, kamu hizmetlerine erişim ve istihdam gibi alanlarda yaşadığı sorunların çözümü için gerekli düzenlemelerin yapılması amaçlanmaktadır.
Meclis'in bu önergeyi değerlendirerek engellilerin haklarını korumak ve toplumsal hayata tam katılımlarını sağlamak adına önemli adımlar atması beklenmektedir.
İstanbul Milletvekili Çiçek Otlu tarafından sunulan önergenin gerekçelerinde şu ifadelere yerverildi.
GEREKÇE
5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun’a göre engelli; fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen bireydir. Engelliliğe dayalı ayrımcılık; siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başkaherhangi bir alanda insan hak ve temel özgürlüklerinin tam ve diğerleri ile eşit koşullar altında kullanılması veya bunlardan yararlanılması önünde engelliliğe dayalı olarak gerçekleştirilen her türlü ayrım, dışlama veya kısıtlama olarak tanımlanmıştır.
TÜİK’in 31 Aralık 2021 tarihinde açıkladığı istatistiklere göre, Türkiye’de 5 milyon 841 bin 180 engelli bulunmaktadır. Bu rakamın 3 milyon 337 bin 922’sini kadınlar, 2 milyon 503 bin 258’ini erkekler oluşturmaktadır. Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün paylaştığı verilere göre, resmi bakım ve rehabilitasyon merkezlerinden hizmet alan engelli birey sayısı 2023 yılı Temmuz ayı itibarıyla 7 bin 58 kişidir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2022 yılı istatistiklerine göre kaynaştırmada 357 bin 319, özel eğitim okuluna devem eden 60 bin 192, özel eğitim sınıflarında ise 55 bin 175 olmak üzere örgün eğitime devam eden 472 bin 636 engelli öğrenci bulunmaktadır. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’na göre kamuda istihdam edilen engelli birey sayısı 2023 yılı Temmuz ayı itibarıyla 67 bin 989 kişidir. Engellilerin Türkiye’de iş gücüne katıma oranı Türkiye İstatistik Kurumu’nun Mayıs 2023 verilerine göre, erkeklerde yüzde 71,5 kadınlarda yüzde 36,1 toplamda ise yüzde 53,6 olarak belirtilmiştir.
İlgili demokratik toplum kuruluşları, engelli nüfusa yönelik Türkiye’de sistematik bir veri tabanı bulunmadığına, 6 Şubat depremlerinde hayatını kaybeden engelli sayısının ve engelli hale gelen kişi sayısının bilinmediğine dikkat çekilmektedir. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 29 Mart 2023 tarihinde “850 bin ayağını ve kolunu kaybetmiş kardeşimiz, evlatlarımız var” açıklamasında bulunmuştur.
Engelli bireylerin, temel insan hakkı olan eğitim alma, sağlığa erişim, istihdam edilme ve sosyal hayata katılımları yeteri düzeyde mümkün olmamaktadır. Engellilerin özellikle üniversitelerde okullaşma oranı yüzde 2-3 civarındadır. İlk öğretim çağında engelli çocukları olan aileler sokakta başına bir şey mi gelecek endişesi taşımaktadır.
En az %40 engelli raporu olanlar, engelli kimlik kartı çıkartabilmekte ve engelli haklarından yararlanabilmektedir. 657 sayılı Kanun ve ilgili Yönetmelik gereği kamu kurum ve kuruluşları dolu memur kadrosunun %3’ü oranında engelli çalıştırmakla yükümlüdürler. Sayıştay denetim raporlarında memur kadrolarında çalıştırılması gereken sayıda engelli personel istihdamının sağlanması gerektiği bulgu olarak yazılmaktadır. Engelli kadınlar, eğitime, sağlığa, ulaşıma, istihdama erişim sorununu daha da ağır yaşamaktadır. İş kazaları, meslek hastalıkları, çatışma ortamı, yaşlılık, hastalık gibi çeşitli nedenlerle her geçen gün sayıları artan engellilerin hayatını kolaylaştıracak engelli destek ve yardımcı teknoloji ürünlerine erişimde, döviz kurunun yüksekliği, ÖTV, KDV ve katkı payı alımı nedeniyle büyük sorun yaşanmaktadır. Sosyal devlet olmanın gereği bu ihtiyaçların bedelsiz karşılanması gerekmektedir. 2024 Nisan ayı açlık sınırı 17 bin 725 TL olmasına karşın, engel oranı yüzde 40-69 arasında olanların maaşı 3912 lira, yüzde 70 ve üzeri olanların maaşı 5685 lira, 18 yaş altı engelli aylığı ise 3790 lira olarak belirlenmiştir.
Anayasa’nın 61. Maddesi, engellilerin korunmaları ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alma yükümlülüğünü Devlete vermiştir. Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, engelli çocukların toplumsal yaşama etkin biçimde katılmalarını kolaylaştıran şartlar altında eksiksiz bir yaşama sahip olma hakları olduğunubelirtmektedir. 5378 Sayılı Engelliler Hakkında Kanun engellilerin temel hak ve özgürlüklerden faydalanmasını teşvik ve temin ederek toplumsal hayata diğer bireylerle eşit koşullarda tam ve etkin katılımlarının sağlanması hükmüvardır. Türkiye, Amacı, engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde yararlanmasını teşvik ve temin etmek olan Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmesini onaylanmasına karşın, engellilerin eğitim, sağlık, ulaşım, kamu hizmetlerine erişim ve istihdam konularında aileleri ile birlikte yaşadıkları birçok sorunları ve hak ihlalleri mevcuttur. Tüm kurum ve kuruluşların engellilerin sorunlarının çözümüne yönelik adımlar atması, engellilerin iletişim, istihdam, erken ve malulen emeklilik, eğitim ve kültür hakları ve özel tüketim vergisi muafiyeti için gerekli düzenlemelerin yapılması için bir Meclis araştırması açılması gerekmektedir.
