Geleneksel tıp (tamamlayıcı ve bütünleştirici tıbbı da kapsar), dünya çapında milyarlarca insan tarafından yaygın ve sürdürülebilir bir şekilde kullanılması göz önüne alındığında, evrensel sağlık kapsamına (UHC) ulaşmak için hayati öneme sahiptir. DSÖ, geleneksel tıbbın Üye Devletlerinin yaklaşık %88'inde, yaklaşık 170 ülkede kullanıldığını bildirmektedir.
11 Temmuz 2025, Cenevre — Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) ve Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO), "Geleneksel Tıpta Yapay Zekâ Uygulamalarının Haritalandırılması" başlıklı yeni ortak teknik raporlarını, AI for Good Küresel Zirvesi kapsamında resmi olarak kamuoyuna sunuyor.
📍 Etkinlik Yeri: Palexpo, Centre Stage, Cenevre
🕓 Tarih/Saat: 11 Temmuz 2025, 14:40–15:10 CEST
🔴 Canlı Yayın: Zirvenin resmi web sitesinden canlı yayınlanacaktır.
Yapay Zekâ ve Geleneksel Tıbbın Kesişim Noktası
Söz konusu teknik rapor, yapay zekânın geleneksel, tamamlayıcı ve bütünleyici tıpta (TCIM) nasıl uygulandığını inceleyerek; karar destek mekanizmalarına katkısını, sağlık sistemlerinin güçlendirilmesindeki rolünü ve evrensel sağlık kapsayıcılığına olan etkilerini değerlendiriyor.
Rapor, yapay zekânın potansiyel faydalarının yanı sıra, biyolojik kaynakların izinsiz kullanımı (biyokaçakçılık), teknolojiye eşitsiz erişim, veri kalitesizliği gibi risklere de dikkat çekiyor. Özellikle yerel topluluklar ve geleneksel tıp uygulayıcılarının katılımının, sistemin hakkaniyetli ve güvenli biçimde inşa edilmesi için hayati önem taşıdığı vurgulanıyor.
Yapay Zekâ Geleneksel Tıpta Nasıl Uygulanıyor?
WHO’nun Yaklaşımları ve Yeni Ufuklar
Geleneksel, tamamlayıcı ve bütünleyici tıbbın (TCIM) modern sağlık sistemlerine entegrasyonu, son yıllarda Dünya Sağlık Örgütü (WHO) için stratejik önceliklerden biri haline geldi. Özellikle dijital teknolojilerin gelişimiyle birlikte, yapay zekânın (YZ) bu alanda nasıl uygulanabileceği sorusu, bilimsel, etik ve kültürel düzlemlerde tartışılmaya başlandı. WHO’nun bu konudaki yaklaşımı, bilimsel temele dayalı, kapsayıcı ve kültürel olarak duyarlı bir entegrasyon üzerine inşa ediliyor.
WHO’nun Geleneksel Tıp Konusundaki Tarihsel Yaklaşımı
-
2002 – WHO Geleneksel Tıp Stratejisi (2002–2005): WHO, ilk kez geleneksel tıbbı kapsayıcı bir biçimde ele alarak, güvenlik, etkililik, kalite ve uygun kullanım ilkelerini belirledi. Bu yaklaşım, geleneksel bilginin belgelenmesini ve araştırma altyapısının geliştirilmesini savundu.
-
2014 – WHO TCIM Stratejisi (2014–2023): Bu ikinci küresel strateji, TCIM’in ulusal sağlık sistemlerine daha sistematik entegrasyonunu önerdi. Ayrıca, kanıta dayalı politika yapımı, geleneksel tıbbın uygulayıcılarıyla diyalog, veri toplama ve düzenleyici çerçeveler geliştirme öne çıktı.
-
2022 – WHO Global Traditional Medicine Centre (Hindistan’da açıldı): Bu merkez, TCIM alanında araştırma, inovasyon ve bilgi paylaşımını küresel düzeyde koordine etme görevini üstlendi. Aynı yıl, geleneksel tıbbın bilimsel olarak desteklenmesi gerektiği vurgulanarak, teknolojik dönüşümün bu alana katkı sunabileceği ifade edildi.
Yapay Zekânın Geleneksel Tıpta Kullanım Alanları
Yeni yayımlanacak olan teknik raporun verilerine göre, yapay zekâ TCIM alanında aşağıdaki başlıklarda somut biçimde uygulanmaya başladı:
-
Hastalık Öngörüsü ve Tanı:
-
Büyük veri kümeleri üzerinden hastalık belirtilerinin modellenmesiyle, bazı geleneksel teşhis yöntemleri modern tanı sistemlerine entegre ediliyor.
-
Örneğin Çin’de bazı YZ modelleri, geleneksel Çin tıbbına dayalı bitkisel reçeteleri kişiye özel dijital sağlık kayıtlarıyla eşleştiriyor.
-
-
Bitkisel Ürün Doğrulama ve Sahtecilik Önleme:
-
YZ ile moleküler analiz ve görüntü tanıma teknolojileri, piyasadaki sahte veya standart dışı geleneksel ürünlerin tespitinde kullanılıyor.
-
-
Farmako-botanik Keşifler:
-
Geleneksel bilgi birikimiyle biyoinformatik veriler birleştirilerek yeni tedavi adayları ve bileşikler daha hızlı keşfediliyor.
-
Bu, hem ilaç geliştirme süreçlerini hızlandırıyor hem de geleneksel tıp bilgisine bilimsel zemin kazandırıyor.
-
-
Veri Haritalama ve Bilgi Yönetimi:
-
Yerel, sözlü veya dağınık kaynaklardan gelen bilgilerin dijitalleştirilmesi ve anlamlandırılması için yapay zekâ algoritmaları kullanılıyor.
-
WHO’nun Yeni Yaklaşımı: Etik, Katılımcı ve Hak Temelli
Bu yeni teknik rapor, WHO’nun TCIM’e ilişkin önceki stratejilerini dijital çağın gereklilikleriyle birleştiriyor. Ancak yapay zekânın geleneksel tıpta kullanımında yalnızca teknolojik ilerlemelere değil, aynı zamanda etik ve sosyal sorumluluğa da odaklanılması gerektiği özellikle vurgulanıyor.
Raporun öne çıkardığı bazı temel ilkeler şunlardır:
-
Biyokaçakçılığa Karşı Koruma: Geleneksel bilginin patentlenmesi veya ticarileştirilmesinde yerel toplulukların haklarının ihlali ciddi bir risktir. WHO, yerli halkların önceden bilgilendirilmiş onamı ve adil kazanç paylaşımı ilkelerini savunuyor.
-
Veri Güvenliği ve Katılımcı Tasarım: Yerel toplulukların hem veri üreticisi hem de kullanıcı olarak sürece dahil edilmesi gerektiği belirtiliyor. Yapay zekâ sistemleri için şeffaf ve hesap verebilir veri yönetimi öneriliyor.
-
Eşitsizliklerin Derinleşmesine Karşı Önlem: Teknolojik altyapıya erişimi olmayan ülkelerin veya toplulukların dışlanmaması için, açık kaynak teknolojiler ve kapasite geliştirme destekleniyor.
Sonuç: YZ, Geleneksel Tıbbı Güçlendirmek İçin Bir Araç Olabilir
Dünya Sağlık Örgütü’nün ortaya koyduğu bu yeni teknik rapor, geleneksel tıbbın bilimsel temellerle yeniden yapılandırılmasında yapay zekânın nasıl kullanılabileceğine dair kapsamlı bir yol haritası sunuyor. Ancak teknoloji bir amaç değil, bir araç olarak görülmeli ve sağlık hakkı, kültürel miras, toplumsal katılım ve bilimsel şeffaflık ilkeleriyle birlikte düşünülmelidir.
Yapay zekâ sayesinde geleneksel tıp, hem daha güvenli hale gelebilir hem de hak ettiği bilimsel tanınırlığa ulaşabilir. Ancak bu sürecin tüm paydaşların katılımıyla şekillendirilmesi, teknolojinin insan odaklı ve adil biçimde kullanılabilmesi açısından hayati önemdedir.
Açılış Konuşmacıları
-
Dr. Yukiko Nakatani – WHO Sağlık Sistemleri Genel Direktör Yardımcısı
-
Seizo Onoe – ITU Telekomünikasyon Standardizasyon Bürosu Direktörü
-
Edward Kwakwa – WIPO Küresel Zorluklar ve Ortaklıklar Genel Direktör Yardımcısı
Teknik Raporun Özel Önizlemesi
Zirvedeki resmi lansmandan önce, 11 Temmuz 2025 saat 11:40 CEST’de düzenlenecek olan “Sağlıkta İnovasyon ve Erişim için Yapay Zekâyı Etkinleştirmek” başlıklı WHO atölye çalışmasında teknik raporun ön izlemesi gerçekleştirilecektir.
📍 Yer: Palexpo, Salon Q, Cenevre
🕘 Saat: 09.00–12.15 CEST
Bu oturumda,
-
Dr. Alain Labrique (WHO Dijital Sağlık ve İnovasyon Direktörü) oturumu açarken,
-
Dr. Shyama Kuruvilla (WHO Geleneksel Tıp Merkezi Direktör Vekili) ve
-
Sameer Pujari (WHO Teknik Görevlisi, Dijital Sağlık ve İnovasyon) raporun temel bulgularını paylaşacak.
Medya ve Basın İçin Bilgi
🔒 Basın Kısıtlaması: Tüm materyaller 11 Temmuz 2025, 00:01 CEST itibariyle serbest bırakılacaktır.
🗣️ Röportaj Talebi ve Bilgi:
Uzman görüşleri ve erken erişim talepleri için: [email protected]
📸 Basın Akreditasyonu: ITU'nun medya danışma sayfasından erişilebilir.
Neden Önemli?
Geleneksel tıp, WHO’ya üye 170'ten fazla ülkede hâlen yoğun biçimde kullanılan ve evrensel sağlık kapsayıcılığına katkı sağlayan bir sağlık alanıdır. 600 milyar ABD dolarına yaklaşan pazar büyüklüğüyle, bu alanın bilimsel temellere dayanması ve dijital dönüşümle desteklenmesi, sağlık hizmetlerinin daha adil ve etkili sunulması için kritik önem taşımaktadır.
Yapay zekâ uygulamaları, hastalık tahminlerinden ürün doğrulama süreçlerine, doğal kaynak yönetiminden biyolojik çeşitliliğin korunmasına kadar pek çok alanda geleneksel tıbbı dönüştürme potansiyeli taşımaktadır. Ancak bu dönüşümün güvenli, etik ve katılımcı bir yaklaşımla ilerlemesi gerekmektedir.
📄 Daha fazla bilgi ve kayıt için:
Hazırlayan:
Dünya Sağlık Örgütü (WHO)
Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU)
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)
📅 Tarih: 8 Temmuz 2025
📍 Cenevre
