Sözde Birlik, Eylemsizlik Gerçeği
Gazze’nin yerle bir edildiği, Taliban’ın Afganistan’da baskıcı bir rejim kurduğu bir dönemde, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) başta olmak üzere Müslüman devletlerin bu krizlere tepkisi büyük bir hayal kırıklığı yaratmaktadır. 57 üyeli, merkezi Suudi Arabistan’da bulunan İİT, kendisini “İslam dünyasının kolektif sesi” olarak tanımlasa da, pratiğe dökülmeyen açıklamaları dışında etkili bir varlık gösterememiştir.
Gazze: Yalnızca Kınama ile Yetinmek
İsrail’in, 7 Ekim 2023’teki Hamas saldırılarına karşı başlattığı ve binlerce sivilin yaşamını yitirdiği Gazze saldırılarına karşı İİT çok sayıda bildiri yayınladı. Acil ve koşulsuz ateşkes çağrıları yaptı, insani yardımın ulaştırılmasını istedi, Gazze ve Batı Şeria’nın ilhakına karşı çıktı ve iki devletli çözümün yaşatılması gerektiğini savundu.
Ancak bu açıklamalar, eyleme dönüşmedi. Örneğin;
-
İİT, İsrail’in komşuları olan Mısır ve Ürdün’ü sınır kapılarını insani yardım için açmaya ikna edemedi.
-
İsrail’le diplomatik ilişkilerini sürdüren Mısır, Ürdün, BAE, Bahreyn, Sudan ve Fas gibi ülkelerle bu ilişkilerin askıya alınmasını sağlayamadı.
-
Malezya Başbakanı Enver İbrahim ve BM özel raportörü Francesca Albanese’nin, İsrail’in BM üyeliğinden çıkarılması çağrısını sahiplenmedi.
-
İİT, Suudi Arabistan ve BAE gibi petrol zengini üyelerini, ABD’nin İsrail’e silah desteğini kesmesi yönünde baskı yapmaya da yönlendirmedi.
İİT'nin Gazze konusunda gösterdiği “retorik” çabalar, somut adımlarla desteklenmediği sürece etkisiz kalmaya devam ediyor.
Afganistan: Taliban’a Karşı Sessizlik
Taliban’ın 2021’de Afganistan’da iktidarı yeniden ele geçirmesinden bu yana yürüttüğü baskıcı ve kadın düşmanı politikalar karşısında da İİT’nin tepkisi oldukça cılız kaldı.
Aralık 2022’de İİT Genel Sekreteri Hissein Brahim Taha, kız çocuklarının eğitim hakkını savunmak için din alimlerini harekete geçirme çağrısı yaptı. Ancak bir ay sonra, Taliban’ın kadınlara yönelik “kısıtlamalarından endişe duyulduğu” belirtilmekle yetinildi ve uluslararası toplumdan “Afganistan’ın içişlerine karışılmaması” istendi. Taliban bu açıklamayı memnuniyetle karşıladı.
İİT, Taliban’a ne bir yaptırım uyguladı ne de sert bir siyasi tutum aldı. Hiçbir üye devlet Taliban’ı resmen tanımamış olsa da çoğu ülke Taliban yönetimiyle siyasi, ekonomik ve ticari ilişkilerini sürdürüyor.
İİT Neden Bu Kadar Etkisiz?
İİT’nin etkisizliğinin başlıca nedenleri:
-
Üye Çeşitliliği: İİT, siyasi, ekonomik ve kültürel açıdan son derece farklı 57 ülkeyi kapsıyor. Bu da ortak hareket etmeyi zorlaştırıyor.
-
Strateji Eksikliği: Teşkilat, üyeler arasındaki mezhepsel ve jeopolitik farkları aşacak ortak bir eylem stratejisi geliştiremedi.
-
Uluslararası Rekabet: Üyeler arasındaki rekabetin yanı sıra, ABD, Çin gibi büyük güçlerle kurulan ilişkiler de ortak tutumun önünde engel teşkil ediyor.
-
Sembolikten Öteye Geçemeyen Varlık: Bu koşullarda İİT, pratikte yalnızca toplantı yapan, bildiri yayımlayan bir “konuşma kulübü”ne dönüşmüş durumda.
“İslam Dünyası Gerçekten Birleşebilir mi?”
İİT’nin mevcut haliyle krizlere etkili bir çözüm üretmesi zor görünse de bu durum değiştirilebilir. Teşkilat:
-
Gerçek anlamda işleyen bir ortak diplomatik platform oluşturmalı,
-
Stratejik hedeflerde uzlaşma sağlamalı,
-
Üyeleri arasında etkili bir koordinasyon kurmalı ve
-
İnsan hakları, barış ve adalet temelinde aktif politika üretmelidir.
Bu, yalnızca Gazze ve Afganistan değil, tüm İslam dünyasında barış, istikrar ve insan haklarını ilerletmek için zorunludur.
Kaynak:
Amin Saikal
Victoria Üniversitesi Rektörlük Strateji Araştırmacısı
Emeritus Profesör – Australian National University
