YOKLUK VE GEÇERSİZLİK: HUKUKİ İŞLEMLERİN HUKUKİ SONUÇLARININ İPTALİ VE HÜKÜMSÜZLÜĞÜ
Giriş
Hukuki işlemler, tarafların irade açıklamalarına dayanarak kurulur ve bu işlemler, hukuk düzenince belirli şekil ve şartlara tabi tutulur. Ancak kimi zaman bu işlemler, hukuka uygunluk koşullarını taşımadığı için hukuki sonuç doğurmaz veya hukuki güvenlik sağlanmaz. İşte bu noktada hukukta YOKLUK ve GEÇERSİZLİK kavramları devreye girer. Her iki kavram da işlemin hukuki sonuçlarının ortadan kalkmasıyla ilişkilidir ancak farklı hukuki anlamlar ve sonuçlar taşır.
Bu makalede, YOKLUK ve GEÇERSİZLİK kavramlarının hukuki yapısı, farkları ve uygulamadaki önemi özgün bir şekilde analiz edilecektir.
I. YOKLUK Kavramı
Tanım
YOKLUK, hukuki işlemin hiçbir hukuki sonuç doğurmaması, yani hukuki varlık kazanmaması durumudur. YOKLUK, işlemin ilk andan itibaren hukuken var olmaması anlamına gelir.
Özellikler
-
Hukuki Sonuçların Tamamen Ortadan Kalkması: İşlem baştan itibaren geçersizdir.
-
Hukukun Emredici Kurallarına Aykırılık: YOKLUK genellikle hukukun açık ve emredici hükümlerine aykırı durumlarda ortaya çıkar.
-
Resen Dikkate Alınma: YOKLUK iddiası mahkeme tarafından re’sen, yani kendiliğinden dikkate alınır.
Örnek: Kanuna aykırı ve yasa dışı bir sözleşme.
II. GEÇERSİZLİK Kavramı
Tanım
GEÇERSİZLİK, hukuki işlemin bazı şekil veya şartlarının yerine getirilmemesi nedeniyle, işlemin hukuki sonuç doğurmamasıdır ancak bu sonuç, işlem taraflarının veya ilgili kişilerin talebiyle ortaya çıkar.
Özellikler
-
Şekli veya Niteliksel Eksiklikler: GEÇERSİZLİK, şekil eksikliği veya yetkisizlik gibi durumlarda ortaya çıkar.
-
İptal Edilebilirlik: İşlem, ilgili tarafların talebiyle iptal edilebilir.
-
Mutlak ve Nispi GEÇERSİZLİK: Mutlak GEÇERSİZLİK kamu düzenine ilişkin, nispi GEÇERSİZLİK ise özel hukuk ilişkilerine dair ihlallerle ilgilidir.
Örnek: Yazılı olması gereken bir sözleşmenin sözlü yapılması.
III. YOKLUK ve GEÇERSİZLİK Arasındaki Farklar
| Kriter | YOKLUK | GEÇERSİZLİK |
|---|---|---|
| Hukuki Sonuç | İşlem baştan itibaren geçersizdir | İşlem geçerli sayılır, ancak iptal edilebilir |
| İlgili Kişi Talebi | Talep olmaksızın dikkate alınır | İlgili kişi veya tarafın talebi gerekir |
| Sebep | Hukukun emredici hükümlerine aykırılık | Şekil eksikliği, yetkisizlik gibi nedenler |
| Hukuki Sonucun Niteliği | İşlem yok sayılır, hiç var olmamış sayılır | İşlem iptal edilince geçersiz olur |
IV. Hukuki Sonuçlar ve Uygulama
-
YOKLUK Durumunda: İşlem sanki hiç yapılmamış gibi kabul edilir. Taraflar arasında hiçbir hukuki bağ kurulmaz.
-
GEÇERSİZLİK Durumunda: İşlem ilk başta geçerli kabul edilir, ancak iptal yoluyla etkisiz hale getirilebilir. Taraflar arasındaki bağ, iptal edilene kadar geçerlidir.
Mahkeme ve Tarafların Rolü: YOKLUK re’sen dikkate alınırken, GEÇERSİZLİK için tarafların itirazı gerekir.
V. Sonuç
YOKLUK ve GEÇERSİZLİK, hukuki işlemlerin geçerliliğini etkileyen ve hukukun temel güvenlik prensiplerini sağlayan iki önemli kavramdır. YOKLUK, işlemin hukuki düzenle bağdaşmayan bir niteliği nedeniyle varlığını tamamen yitirirken, GEÇERSİZLİK ise hukuki işlemin bazı şekil veya esas eksikliklerinden kaynaklanan iptal edilebilir bir durumu ifade eder. Hukuk sisteminin amacı, bu ayrım sayesinde işlemlerin güvenilirliğini ve adil sonuçlar doğurmasını sağlamaktır.
