Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve UNICEF tarafından bugün yayımlanan yeni ulusal bağışıklama verilerine göre, 2024 yılında dünya genelindeki bebeklerin %89’u – yaklaşık 115 milyon çocuk – en az bir doz difteri, tetanoz ve boğmaca (DTP) içeren aşıyı alırken, %85’i – yaklaşık 109 milyon çocuk – üç dozluk aşılama serisini tamamladı.
2023 yılına göre 171 bin çocuk daha en az bir doz aşı aldı ve 1 milyon çocuk daha üç doz aşılamayı tamamladı. Bu mütevazı ilerleme, birçok zorluk arasında çocukları korumaya çalışan ülkelerin sürdürdüğü çabaların bir göstergesi oldu.
Sıfır Dozlu Çocuk Sayısı Hâlâ Çok Yüksek
Geçen yıl yaklaşık 20 milyon bebek, DTP içeren aşının en az bir dozunu kaçırdı. Bu çocukların 14,3 milyonu ise “sıfır dozlu” çocuklardı; yani hiçbir aşıya hiç ulaşamadılar. Bu sayı, 2024 hedefinin 4 milyon üzerindeyken, 2019 yılına göre de 1,4 milyon artış gösteriyor.
DSÖ Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, “Aşılar hayat kurtarır; bireylerin, ailelerin, toplumların ve ulusların gelişmesine olanak tanır. Ancak yardımlarda yapılan keskin kesintiler ve aşıların güvenliği konusundaki yanlış bilgiler, onlarca yıllık ilerlemeyi tehdit ediyor,” dedi.
Aşılara Erişimde Derin Eşitsizlik Sürüyor
195 ülkeden elde edilen veriler, 2019’dan bu yana 131 ülkenin ilk DTP dozunda %90 aşılama oranını sürekli olarak koruduğunu ortaya koyuyor. Ancak bu grubu genişletmede ciddi bir ilerleme kaydedilemedi. 2019’da %90’ın altında kalan ülkelerden sadece 17’si son beş yılda oranlarını artırabildi. 47 ülkede ise ilerleme ya durdu ya da geriledi.
Özellikle çatışma ve insani kriz yaşayan 26 ülkede yaşayan bebekler, dünya genelindeki aşısız çocukların yarısını oluşturuyor. Bu ülkelerde aşısız çocuk sayısı 2019’da 3,6 milyonken, 2024’te 5,4 milyona çıktı.
Gavi Desteğiyle Düşük Gelirli Ülkelerde İyileşme Var, Ancak Riskler Sürüyor
Gavi’nin desteklediği 57 düşük gelirli ülkede, 2024 yılında yaklaşık 650 bin çocuk daha aşılara ulaşabildi. Ancak üst-orta ve yüksek gelirli ülkelerde aşılama oranlarında düşüş sinyalleri görülüyor. Bu düşüşler, hastalık salgınlarını tetikleme ve sağlık sistemlerini zor durumda bırakma riski taşıyor.
UNICEF İcra Direktörü Catherine Russell, “Milyonlarca çocuk hâlâ önlenebilir hastalıklara karşı korumasız. Sağlık bütçelerindeki daralmalar, yanlış bilgiler ve çatışmalar gibi engellerle mücadele etmeliyiz. Hiçbir çocuk, önlenebilir bir hastalıktan ölmemeli,” dedi.
Yeni Aşılar Ölümcül Hastalıklara Karşı Umut Veriyor
Gavi desteğiyle birçok ülke insan papilloma virüsü (HPV), menenjit, zatürre, çocuk felci ve rota virüsü gibi hastalıklara karşı aşı uygulamalarını artırdı.
HPV aşısı 2024 yılında %31 küresel kapsama oranına ulaştı. Bu oran, 2019’daki %17’ye kıyasla dikkate değer bir artış. Ancak 2030 hedefi olan %90 oranının hâlâ çok gerisinde.
Gavi CEO’su Dr. Sania Nishtar, “2024’te düşük gelirli ülkelerde şimdiye kadarki en yüksek çocuk korumasına ulaşıldı. Ancak nüfus artışı, kırılganlıklar ve çatışmalar en savunmasız grupların risk altında kalmasına neden oluyor,” dedi.
Kızamık Salgınları Alarm Veriyor
Kızamık aşılamasında da iyileşme gözlense de, halen %95 bağışıklama hedefinin çok gerisinde kalındı. 2024’te çocukların %84’ü ilk dozu, %76’sı ikinci dozu aldı. Yine de 30 milyondan fazla çocuk kızamığa karşı yeterince korunamıyor. Bu nedenle 2024’te 60 ülkede büyük veya yıkıcı kızamık salgınları yaşandı; bu sayı 2022’deki 33 ülkeye kıyasla neredeyse iki katına çıktı.
Her Çocuğu Korumaya Yönelik Söz Tehlikede
Aşılamaya yönelik toplumsal talep yüksekliğini korusa da, finansman açıkları, küresel istikrarsızlık ve aşı karşıtı yanlış bilgiler, bağışıklamada ilerlemeyi durdurma veya geri çevirme tehdidi oluşturuyor.
WHO ve UNICEF, hükümetlere ve iş birliği kuruluşlarına şu çağrıyı yaptı:
-
2026–2030 dönemi için Gavi’nin stratejik finansman açığını kapatın.
-
Sıfır dozlu çocuklara ulaşmak için çatışma ve kırılganlık yaşayan bölgelerde aşılamayı güçlendirin.
-
Yerel çözümleri destekleyin, yerel yatırımları artırın, aşılama hizmetlerini birinci basamak sağlık sistemlerine entegre edin.
-
Yanlış bilgilere karşı bilimsel yaklaşımlarla mücadele edin.
-
Aşı programlarının etkisini artırmak için veri ve hastalık izleme sistemlerine yatırım yapın.
