Kendisini Nasıl Bilirsiniz? (III)

Hilal Bal

05.06.2025 - 12:25 Yayınlanma

Kendisini Nasıl Bilirsiniz? (III)

Kavşaktaki Adam

Diego Rivera'nın kendisini ve eserlerini tanıttığım yazımın sonuna geldik.

Önceki yazımda Detroit Sanat Enstitüsü, Büyük Buhran ve Henry Ford'dan bahsetmiştim ve sonunda sorduğum sorunun yanıtını bu yazımda bulacağımızı düşünüyorum.

Önce size bir binadan bahsedeceğim: Rockefeller Center!

Bina, servetini petrol yataklarının işletilmesinden kazanan, kazandığı artı değeri alışveriş merkezleri ve dairelere yatırım yaparak değerlendirmek isteyen John Davison Rockefeller tarafından 1920'lerin sonunda (1928-1930) Columbia Üniversitesi'nden kiralanan terk edilmiş Midtown Manhattan arazisine inşa edilmiştir. İnşaat yaklaşık 30 yıl sürmüştür yine yaklaşık olarak 40 bin inşaat işçisinin çalıştığı ve çok fazla iş kazası sonucu ölümlerin olduğu 22 dönümlük bir araziyi kaplayan yaşam kompleksidir.

Şehir içinde şehir olarak tasarlanan projede ofisler, dükkanlar, oteller, otopark, süpermarket, gösteri salonu, spor salonu, yüzme havuzu ve buz pateni pistinin de olduğu büyük bir kompleksi barındırıyordu.

Gökdelen inşaatındaki işçilerinin öğle yemeği yediği ünlü fotoğraf bu kompleksin inşaatında çekilmiştir:

1932 yılında Diego Rivera, Detroit'te Edsel Ford'un siparişini tamamlıyordu. Rockefeller ailesi ve Edsel Ford arkadaşlardı. Aile Detroit sürecinde Rivera ve o sırada eşi olan Frida Kahlo ile yakın arkadaş olurlar. Bu arkadaşlık sonucunda Rivera'ya Rockefeller Center binasının zemin duvar resmini yapması için sipariş verirler. Resmin teması "Yeni, Daha İyi Bir Gelecek Seçmek İçin Umut ve Yüksek Vizyonla Bakan Kavşaktaki Adam" olması istendi. John D. Rockefeller Jr. resmin insanları durup düşündürmesini istiyordu.

Rivera, John D Rockefeller Jr'ın isteği doğrultusunda bir taslak hazırlar:

Diego Rivera, Kavşaktaki Adam'm Hazırlık Taslağı, 1932

https://www.dailyartmagazine.corn/wp-content/uploads/2021/05/Screenshot-2021-05-04-at-12.04.50-1024x451.png

Taslak kapitalizm ile sosyalizm arasında karşıtlığı simgeliyordu. Dönemin tartışmalı konusu olmasına rağmen aile, sanatçının önerdiği taslağı kabul etti. 1933 yılında Rivera'nın eserine başlamasıyla birlikte karşı propaganda da başladı.

1931'den 1966 yılına kadar yayınlanan, dönemin ünlü gazetesi New York World-Telegram gazetesinde Rivera'nın anti-kapitalist propaganda yaptığını belirten bir yazı yayınlandı. Bunun üzerine Rivera, eserine Lenin ve Sovyet 1 Mayıs resmî geçidini ekledi. Böylece eser tam bir sansasyona döndü. Rockefeller ailesi ressamdan bu resimleri kaldırmasını resmî olarak talep etti ancak Rivera kabul etmedi. Resmin tamamının kazınmasını tercih edeceğini söyledi ve bir uzlaşma teklif ederek esere Abraham Lincoln'ın resmini eklemek istedi. Ancak aile kesinlikle kabul etmedi.

Rockefeller, Kavşaktaki Adam'ın sıvanmasını ve yok edilmesini emretti. Bu durum diğer sanatçıların protestosu ve boykotuna neden oldu. Duvar freski 1934 yılında soyuldu olaydan üç yıl sonra da aile Josep Maria Sert ile başka bir duvar resmi için anlaştı.

Rivera ise yaptığı freskin soyulacağından endişe ederek daha öncesinden eserin fotoğraflarını çektirmişti. Bu fotoğrafları kullanarak Meksika'da Mexico City'de Palacio de Bellas Artes'in duvarını "Evrenin Kontrolcüsü İnsan" adı ile değiştirerek daha küçük ölçekte tekrar boyadı.

ESER:

Eser üç bölümden oluşuyor. Kapitalizm, sosyalizm ve ortada kontrol paneli kullanan insan:

Evrenin Kontrolcüsü İnsan olarak bilinen tablonun yeniden yaratılmış versiyonu

https://www.dailyartmagazinexonı/wp-content/uploads/2021/05/1600px-Libro_Los_Viejos_Abuelos_Foto_68-1024x428.png

Orta Panel:

Orta kısımda kontrol panelini elinde tutan bir adam görülüyor. Arka kuşakta fizik, kimya, biyoloji ve tıp bilimlerini sembolize eden kanatlar mevcut. Alt ve üst taraflarda ise tarım ve teknoloji görülüyor.

Orta panel.

hltps://mvn'.clailyarlmagaziııe.coııı/np-content/uploacls/2021/05/Cenlral-Figure--1024x768.jpg

Kanatların iki tarafına baktığımızda ise bir tarafta Lenin farklı ırklarda insanları birbirine kavuştururken diğer tarafta gece kulübü ortamında zevk sefa içinde içki içen burjuva sınıfının temsili ve Rockefeller görülmektedir:

Sanatçı "Kavşaktaki Adam"a iki seçenek sunmaktadır: Burjuva sınıfı, Rockefeller ve kapitalizm ya da dünya halkları, Lenin ve Sosyalizm...

Sağ Panel:

Bu panel Kapitalizm tasviridir. Savaş, polis şiddeti ve insanların sömürülmesi vardır burada. Rivera, Darwin ve Evrim Kuramını bu tarafa koyarak aslında kapitalizmin bilimin ilerlemesine de katkısı olduğunu söylemek istemektedir. Fakat Zeus heykelinin boynuna astığı haç ile de mitolojik hikayelerin devamı haline getirdiği dinsel argümanlara güçlü bir gönderme yapmıştır.

Sol Panel:

Bu panelde Sovyetlerin tasvirini görürüz. Sovyet kadın ve erkekleri 1 Mayıs kutluyorlar. Gençler ileriye doğru yol alıyorlar. Değişik mesleklerde insanlar merceğin arasından Lenin'e bakıyorlar. Troçki, Marx ve Engels diğer halklarla birlikte kızıl bayrağı tutuyor. Bu bölümde mitolojik hikayelerin somutlaştığı heykel kırılmış ve tarihe karışmış halde görülür. Artık dinin temsiliyeti kalmamış hatta o kadar önemsizleşmiş ki insanlar heykelin kafasını oturak olarak kullanmaktadır. Aynı bölümde daha önce silah olarak kullanılan top başlığı da oturak olarak kullanılmıştır. Dini argümanların etkisi bitmiş ve savaş da anlamsız hale gelmiştir bu bölümde. Sağ panele göre sol panel daha düzenli ve uyum içindedir.

Detroit Sanat Enstitüsü'ndeki eseriyle çıplak insan figürleri, her ırktan işçilerini otomobil montaj hattında bir arada göstermesi ve aşının hayvanlardan elde edildiğini ima ederek tıbbın insanlığı kurtaracağını öne sürmesiyle başta kilise olmak üzere kamuoyunu rahatsız eden Diego Rivera, Rockefeller Center'daki eserin yarattığı sansasyondan sonra, karalama politikalarının hedefi oldu.

Sürekli Frida Kahlo ile olan ilişkisindeki çalkantılar vurgulanarak eserlerinin görünürlüğü azaltıldı. Şimdi de hâlâ devam eden bu karalama operasyonunda Frida Kahlo, popüler kültürün süperstarı ve feminist ikonu haline getirilerek şöhreti Rivera'nın önüne geçirildi. Kahlo'nun güçlü kişisel anlatısı ve resimleri, insanı bireyci ve kendine takıntılı hale getiren günümüz çağında derin bir karşılık bir buldu. Rivera'nın "kötü adam" olarak lanse edilmesi ve sadece bu açıdan onunla ilgilenmemiz gerektiği algısı Frida Kahlo'ya da haksızlık sanki. Bu durum onun acılarını adeta bir politik özne gibi kullanmaktan başka bir şey değilmiş gibi duruyor.

Diego Rivera bir ressamdan daha fazlasıydı. Özellikle duvar resimleri yolu ile işçi sınıfını, devrimcileri ve memleketinden insan manzaralarını anlatıyordu. Her bir fresk bir iddia barındırıyor, meydan okuyordu. Sanatını tarih, siyaset, bilim ve felsefe ile bezeyerek insanlığa bir şeyler anlatmaya çalışıyordu.

İlk kez MÖ 5. yüzyılda Euripides tarafından kullanılan daha sonra "Doğruyu Söylemek" kitabında Michel Foucault'un gündeme alıp tartıştığı bir kavram vardır: Parrhesia.

Parrhesia her şeyi özgürce, cesaretle konuşmak anlamına gelir. Foucault, Parrhesia için: "..konuşmacı özgürlüğünü kullanır ve kandırma yerine dürüstlüğü, sahtelik ya da sessizlik yerine hakikati, hayat ve emniyet yerine ölümü, yaltaklanma yerine eleştiriyi, kendi çıkarlarını koruma ve ahlâki kayıtsızlık yerine ahlâki ödevi tercih eder.." demiştir.

Diego Rivera'nın hayattaki duruşu "parrhesia" kavramını karşılıyor sanki.

1929'da Stalin'e karşı konuştuğu, Troçki'yi desteklediği ve zenginlerle iş yaptığı için Meksika Komünist Partisi'nden atıldı.

Büyük olaylara değinen en önemli eserlerinde, 1917 Ekim Devrimi ve 1910-1920 Meksika Devrimi'ne göndermeler yaptı ve kapitalizm piramidinin en tepesindeki Rockefeller ailesine bile Lenin'i resmederek meydan okudu. Her resmi, dünya gerçekliğinin hikayelerini anlatıyordu. Kendisi olmaktan ve doğruları çizmekten asla vazgeçmedi hatta bunun bedeli yok olmak olsa bile.

Rivera'nın hayatı; cesaretin, dürüstlüğün ve sanatın, bedel ödeme pahasına bile olsa susmaması gerektiğinin temsilidir ve Frida Kahlo'nun aşkı, onun silinip gitmesine izin vermemiştir. Frida kendi acıları üzerinden bile olsa Diego Rivera'yı bugüne taşımıştır.

Bu acı aşk hikayesini, sistemin hoyratça kullanacağı bir araç olmaktan çıkarmak ve onları nihayet kendi hallerine bırakıp özgürleştirmek en büyük iyilik olacaktır.